Berging van IJsselkogge bij Kampen pas in januari 2016

Besloten is dat de berging van het wrak met de grootst mogelijke zorgvuldigheid moet gebeuren en dat de voorbereiding meer tijd vergt dan aanvankelijk was gepland. Reden is dat de archeologische waarde van het goed geconserveerde schip en de bodem waarin de kogge rust veel groter is dan werd verwacht.

Nu de voorbereidingswerkzaamheden voor de berging vorderen en de onzekerheden omtrent de berging in beeld zijn gebracht, is ook meer duidelijkheid over de planning. Om het wrak in zijn geheel en in goede staat boven water te halen is meer tijd nodig. De berging, oorspronkelijk gepland voor medio december, zal nu in januari 2016 plaatsvinden.

Tijdens onderzoek van het wrak bleek dat veel scheepsonderdelen zeer goed bewaard zijn gebleven. Tevens zijn er in het schip, maar ook in de bodem er om heen, unieke archeologische vondsten gedaan. Deze nieuwe ontdekking is het volgens Isalacogghe waard om de berging van de archeologische vondsten met de grootst mogelijke voorzichtigheid uit te voeren.

Het onderzoek, dat onderwaterarcheologen sinds september in de IJssel bij Kampen uitvoeren, heeft een schat aan nieuwe informatie opgeleverd over de gevonden scheepswrakken van de aak, de punter en in het bijzonder de middeleeuwse IJsselkogge. Onder water stuitten de archeologen onverwachts ook op een deel van de oever van het middeleeuwse Kampen of Brunnepe. En ze vonden werktuigen uit de prehistorie. 

Vorige maand werden de twee kleinere scheepswrakken, een aak en een punter, al boven water gebracht. Sindsdien richt het onderzoek zich op de IJsselkogge. Bij het verwijderen van zand uit het wrak zijn veel ontdekkingen gedaan. Er is een achterdek met daarop een stookplaats met koepeloven aangetroffen, opgebouwd uit bakstenen en geglazuurde tegels.

De vondst van de koepeloven is ronduit uniek. Met 3D-onderwaterfotogrametrie is het geheel in beeld gebracht. De vondst geeft een beeld van het leven aan boord en de gebruikte materialen kunnen een indicatie geven van de herkomst van het wrak. Dat wordt op dit moment nader onderzocht.

Er kwamen ook veel scheepsarcheologische details aan het licht, zoals de ophanging van het roer, planken van het achterdek en binnenbetimmering in het achterschip in de vorm van houten wandjes die de ruimte in het achteronder indelen. Het is de eerste keer dat dit bij een middeleeuws schip is aangetroffen.

Verder is een intacte wantrust constructie aangetroffen gevonden. Het wantrust zit aan de buitenkant van het boord en dient voor de verbinding van de touwen die de mast ondersteunen, de zijstagen. Deze bestaat uit zeven ijzeren bevestigingsbouten met oog. Aan twee daarvan zat nog een jufferblok bevestigd, een blok met drie gaten waar de lijnen doorheen werden geschoren. Van het schip zijn gedetailleerde onderwateropnamen in 3D gemaakt.

De IJsselkogge blijkt niet volledig ontmanteld te zijn, zoals men wel zou verwachten bij een opzettelijk afgezonken schip. Of dit de theorie van middeleeuws watermanagement ondermijnt, is op dit moment nog niet te zeggen. De komende weken wordt het onderste deel van de IJsselkogge vrij gelegd. Mogelijk worden daarbij nog nieuwe vondsten aangetroffen.

Vastgesteld is dat de IJsselkogge, tezamen met de aak in het verlengde, haaks op een middeleeuwse oever ligt, met de achtersteven in de richting van Kampen. Op die oever zijn houten paaltjes aangetroffen, vermoedelijk fundamenten van bouwwerken of structuren op de kant. Een van deze paaltjes is met C14-dateringmethode in de 14de eeuw na Chr. gedateerd. De komende weken wordt in kaart gebracht of er nog meer structuren op de middeleeuwse IJsseloever liggen.

Verspreid in het onderzoeksgebied zijn verschillende vuurstenen werktuigen gevonden, die duiden op een laag met prehistorische bewoningsresten in de nabijheid van de wrakken. Deze zijn door de tijd heen los geschuurd door de stroming van de rivier en vermengd met het zand waarmee de IJsselkogge is gevuld. Nader onderzoek moet deze laag scherper in beeld brengen.

Het enorme middeleeuwse schip, met een geschat gewicht van 50 ton en 20 meter lengte, is vrijwel geheel vrij gelegd en in het midden van het hijsframe gepositioneerd. Voor de berging is een innovatieve methode ontwikkeld. De afgelopen weken is de spuitlans geïnstalleerd, een systeem waarmee op basis van waterkracht tunnels onder het wrak door worden gespoten. Deze lans brengt hijsbanden aan onder het wrak, op een meter van elkaar. De hijsbanden maken deel uit van de bergingsmand waarin de kogge wordt gefixeerd en gelicht.

De IJsselkogge wordt geborgen om de zomerbedverdieping van de IJssel te kunnen uitvoeren. De IJssel wordt tussen de Molenbrug en de Eilandbrug over een lengte van 7,5 kilometer, gemiddeld 2 meter uitgebaggerd. 

De Combinatie Isalacogghe voert de berging uit. De combinatie bestaat uit drie bedrijven, die gespecialiseerd zijn in archeologisch onderzoek (ADC ArcheoProjecten), duikwerkzaamheden (Baars-CIPRO) en berging van schepen (HEBO Maritiem).