Droogteprobleem in Nederland kan worden opgelost: "Partijen moeten over hun eigen schaduw heen stappen"

Eeuwige Bron, een project dat als proeftuin de Sallandse Heuvelrug heeft, denkt die oplossing te kunnen bieden. Het project won eerder al de regionale Eo Wijersprijs en doet woensdagmiddag mee aan de landelijke editie van die prijsvraag.

"Je ziet op deze plek de heuvelrug liggen met daar tegenaan de landbouwgronden en hier achter het water." Aan het woord is Sjors de Vries van Ruimtevolk, een bureau dat nadenkt over stedelijke en regionale ontwikkeling.

Hoe hou je dat de komende decennia in stand zonder dat boeren in de verdrukking komen? Zonder dat het ten koste gaat van de natuur of de mensen die er wonen? Daar heeft Ruimtevolk over nagedacht, samen met H+N+S Landschapsarchitecten en drinkwaterbedrijf Vitens. De opgave is immens. Het klimaat verandert in rap tempo. Dat gaat gepaard met droogte in de zomer, maar er valt op andere momenten zo veel regen dat die hoeveelheid water niet te verwerken is voor de natuur en via allerlei waterwegen uiteindelijk in de zee terechtkomt.

In het project Eeuwige Bron staat het watersysteem van de Sallandse Heuvelrug centraal. "Het is heel belangrijk dat dat in balans blijft", legt Jip Welkers van Vitens. Ze is bij het drinkwaterbedrijf verantwoordelijk voor duurzaamheid en innovatie. "Met de hete zomers, de droogte, maar ook de hevige regenbuien moeten we daar anders mee om gaan. Op de lange termijn is dit niet houdbaar."

Hoe hou je regenwater vast dat elk jaar valt in de natuur? Een groot deel van dat water verdwijnt in sloten en beken en komt uiteindelijk terecht in de IJssel, zonder dat de natuur in de Sallandse Heuvelrug of gewassen van boeren in het gebied er profijt van hebben gehad. Dat moet anders vinden de initiatiefnemers van Eeuwige Bron. Daarom stellen ze in hun plan voor om regenwater op het vangen in wadi's. Simpel gezegd: grote kuilen in de natuur waar het wordt bewaard en in droge periodes wordt gebruikt voor bijvoorbeeld drinkwatervoorziening en het besproeien van landbouwgrond. In de wadi's kan zo'n 46 miljoen kubieke meter water worden opgevangen. 40 miljoen kubieke meter kan worden gebruikt voor drinkwatervoorziening. Dat is vijf keer zoveel als de 8 miljoen kubieke meter die nu wordt opgevangen. En dan blijft er nog 6 miljoen kubieke meter over dat boeren kunnen gebruiken voor besproeiing. Bijkomend voordeel: er gaat niks verloren.

"Een wadi is eigenlijk een soort greppel, een systeem waar de sloten op uitkomen. Die wadi's vangen het water op waarna het een aantal dagen de tijd heeft om in de ondergrond weg te zakken", legt Lodewijk van Nieuwenhuijze van H+N+S Landschapsarchitecten uit.

Dat heeft volgens de landschapsarchitect niet alleen grote voordelen voor het waterpeil in bijvoorbeeld de Sallandse Heuvelrug, maar ook voor de natuur. Van Nieuwenhuijze ziet de wadi's als de houtwallen van de toekomst. "Er komt natuurontwikkeling op gang. Er zal bosgroei om die wadi's plaatsvinden en ook andere soorten vegetatie." Van Nieuwenhuijze ziet de wadi's als 'nieuwe natuurlinten' in het agrarisch landschap.

Ook de kwaliteit van het water dat Vitens kan winnen zal omhoog gaan als de wadi's aangelegd zullen worden op de Sallandse Heuvelrug. "Het bijzondere van het idee dat wij ontwikkeld hebben is dat door dat water vast te houden er ineens veel meer grondwater beschikbaar komt, dat niet alleen ingezet kan worden voor meer drinkwaterwinning maar ook zomers terug geleverd kan worden aan de landbouw."

Bij de waterwinning moet Vitens rekening houden met de hoeveelheid water die valt. "Op dit moment onttrekken wij alleen het neerslagoverschot", legt Welkers uit. "Het probleem is alleen dat er in de zomers veel minder valt en dat we dan met z'n allen meer willen gebruiken." Die seizoensverschillen moeten worden opgevangen. Dat kan met zo'n wadisysteem. Als je het water in de winter opvangt en het langzaam in de grond laat zakken, heb je in de zomer weer voldoende voorraad."

Sjors de Vries is er van overtuigd dat het plan succes kan hebben zo lang partijen die samen in één gebied zitten maar samen willen werken. "We moeten in Nederland opnieuw ontdekken hoe we onze belangen en onze opgaven samen laten komen." Agrariërs, natuurbeheerders en overheden moeten over hun eigen schaduw stappen om de strijd aan te gaan met problemen rond droogte en natuurontwikkeling, vindt De Vries.

"Op de Sallandse Heuvelrug is het voorwerk gedaan", stelt De Vries. Nu is het zaak de plannen uit te voeren en op zoek te gaan naar nieuwe gebieden waar een zelfde aanpak kan werken. Overheden hebben daar wat hem betreft een heel belangrijke rol in. "Vitens heeft nu gezien dat wanneer zij alleen maar bezig zijn met drinkwater en alleen maar denken vanuit hun eigen stukje dan komen we er niet."

Maar Vitens is geen overheid betoogt De Vries. "Het is nu het moment dat overheden samen met zo'n drinkwaterpartij en boeren en al die andere belanghebbenden in het gebied om tafel gaan. De bottleneck is nu: durven overheden, anno 2020 die stap te maken?"

Waterwinning is een wankel evenwicht, benadrukt Welkers. "Wij zijn nu en in de toekomst verantwoordelijk voor de levering van voldoende drinkwater. Daarvoor is het nodig dat we het watersysteem in balans houden." En dat is lastig want de Sallandse Heuvelrug bestaat uit hoge zandgronden die in de zomer extra hard geraakt worden door droogte, omdat er geen water aangevoerd kan worden.

"En daarnaast is er ook nog een spanning tussen hoge waterkwaliteit aan de ene kant en hoge landbouwproductie aan de andere kant", vervolgt Welkers. "We willen met alle partijen in het gebied een situatie bereiken waar we allemaal de vruchten van plukken."

Vanmiddag om half drie wordt bekend wie de landelijke Eo Wijersprijs wint. "Maar ik vind dat wij al gewonnen hebben. Alle mensen die wij hebben gesproken in het gebied, de winst zit er al in dat iedereen anders probeert te denken en te handelen. We moeten beseffen dat we met elkaar dit land maken. We moeten zien dat het landbouwbelang ook het natuurbelang is. en dat het natuurbelang ook weer heel dicht aan schurkt tegen bijvoorbeeld de energietransitie."