Nieuwjaarsmoord op Marja Nijholt uit Enschede, burgers kruipen in huid van rechercheur

Het is 1 januari 2013 als het stoffelijk overschot van de 48-jarige Marja wordt aangetroffen op straat in het Brabantse Oss. De vrouw is de avond ervoor halsoverkop uit Enschede vertrokken en zou volgens getuigen hebben gezegd dat ze vreesde voor haar leven. Ze wordt met messteken van het leven beroofd. Er wordt een rechercheteam geformeerd, maar ondanks uitputtend onderzoek lukt het nooit de dader op te pakken.

Het onderzoek is echter nieuw leven ingeblazen. Zoals gemeld werd eind oktober namelijk een speciaal team van burgerrechercheurs in het leven geroepen.

Het is gebeurd op initiatief van Peter de Kock, oud-politieman en professor aan de universiteit van Tilburg, die speciaal hiervoor het Bureau Dupin lanceerde. Het is vernoemd naar de allereerste detective C. Auguste Dupin, een hersenspinsel van de legendarische auteur Edgar Allen Poe.

Nadat de oprichting van Bureau Dupin bekend werd, regende het aanmeldingen van particulieren, die mee willen helpen speuren. "Intussen ruim veertienhonderd mensen, waarvan circa 360 mensen - als een soort harde kern - heel actief meedoen", aldus De Kock. Het opvallende aan de zaak: Bureau Dupin trekt hierin op samen met politie en Openbaar Ministerie.

Iedereen kan zich voor het team aanmelden. En dat is meteen ook de kracht van Bureau Dupin, aldus De Kock. "We hebben een Apache-piloot, een ex-burgemeester, een rechter, een forensisch arts die al vijfhonderd stoffelijke overschotten onderzocht, maar ook een taxichauffeur."
En de praktijk heeft volgens hem al aangetoond dat iemand niet per se een titel voor de naam hoeft te hebben om toch een waardevolle bijdrage te kunnen leveren. "Zo wist een buurtbewoonster belangrijke informatie aan te leveren over een evenement dat in de buurt werd gehouden rond het tijdstip dat Marja in Oss arriveerde."

Waar een rechercheteam fysiek bij elkaar komt, doen de burgerrechercheurs dat in een virtuele ruimte. Daarin hangt een wandbord met 'post-its' boordevol informatie over onder meer het slachtoffer en het misdrijf.

De plaatjes kunnen door iedereen verschoven worden. En dat gebeurt volop. "Iedere keer als ik in deze ruimte kom, gebeurt er wel wat. Er wordt voortdurend gewerkt. Dag en nacht door", aldus De Kock.

Er zijn overigens enkele deelnemers die rechten hebben als administrator. Zij houden overzicht welke post-its worden verplaatst en kunnen ze eventueel terugplaatsen. Om te voorkomen dat het een ratjetoe wordt. Of pikanter wellicht: de over de schouders meekijkende dader, die op die manier het onderzoek saboteert...

Bureau Dupin besloot zich onder meer te verdiepen in eventuele evenementen in Oss rond het tijdstip van de moord. Daarbij werd onder meer ontdekt dat er een zogenoemde rave-party werd gehouden, een evenement dat doorgaans berucht is om z'n drugsgebruik. En ook was er een bijeenkomst van wijkbewoners in een buurtcentrum, dichtbij de plek waar het lichaam van Marja werd gevonden.

En eerste succesjes zijn er ook al. Het onderzoek richt zich onder meer op de tijdlijn: de laatste uren van Marja. En daarin stuitte Bureau Dupin op details die het rechercheteam nog niet wist. Waarom vertrok Marja al een paar dagen voor de moord uit Enschede? En waarom ging ze naar Gronau? En vervolgens vanuit Gronau naar Oss? En niet naar haar vader in Udenhout?

Inmiddels meent het Bureau Dupin antwoord te hebben gevonden op de toch belangrijke vraag waarom Marja uitgerekend naar Oss kwam. "Al willen we dat nog verifiëren voordat we dat bekendmaken." Bovendien wordt een dergelijke primeur - heel begrijpelijk - via de eigen podcasts, die rond de moord zijn opgenomen, wereldkundig gemaakt.

Een van de burgerrechercheurs kwam overigens op het idee om via Google Analytics te speuren. Daarbij stuitte hij op het detail dat vlak voor de moord er 27 keer via internet actief is gezocht naar de naam Marja Nijholt. "Het zegt nog niets, maar dat is natuurlijk wel opvallend."

Wat overigens meteen een juridisch ethische discussie oplevert. Hoe ver mogen burgerrechercheurs in hun onderzoek gaan bij het raadplegen van 'open bronnen'? Is dit niet in strijd met de privacywetgeving?

De Kock is daar klip en klaar in: "Uiteraard moeten wij ons, net als iedere andere burger, aan de regels van de privacywetgeving houden en dat doen we ook."
"Er zijn inderdaad heel wat ethische discussies te voeren over burgerparticipatie, maar één ding staat voorop. Wij houden ons niet bezig met opsporing. Dat is namelijk voorbehouden aan 'bij wet aangewezen opsporingsbeambten', zoals dat heet. En dat zijn wij niet."

De grote vraag: wat te doen als er een concrete verdachte in het vizier komt? Daarover hebben de burgerrechercheurs nog geen concrete afspraken gemaakt. Eén ding staat volgens De Kock echter al wel vast: "We willen beslist niet voor eigen rechter spelen."

In dat opzicht is de huidige discussie over de zogenoemde pedojagers ook voor Bureau Dupin interessant. Zij kwamen onder vuur te liggen nadat zich enkele excessen voordeden. De Kock: "Ik ben ervan overtuigd dat deze mensen in principe goede bedoelingen hebben. Dat ze een bijdrage willen leveren aan de samenleving. Maar het zou niet mijn aanpak zijn."

Vanuit politie en justitie krijgt Bureau Dupin intussen volop medewerking. "We hebben ze recent de vraag voorgelegd welke informatie ze over de plaats delict met ons kunnen delen."

Want de burgerrechercheurs raken er steeds meer van overtuigd dat de sleutel in deze zaak gezocht moet worden in Oss in plaats van in Marja's woonplaats Enschede. Waarbij mogelijk meespeelt dat Marja periodes van geestelijke instabiliteit beleefde. "Ze was heel lief en creatief, maar had ook periodes dat het psychisch wat minder met haar ging."

Intussen kijkt iedereen bij dit experiment mee over de schouders van de burgerrechercheurs. Vooral omdat het team een absolute primeur heeft. "In Amerika hebben ze ervaring met dergelijke onderzoeken, maar voor Europa is dit uniek."

Of het niet pijnlijk is voor de recherche als een team burgers de moord op zou weten te lossen? "Ik ben ervan overtuigd dat de politie er zo niet naar kijkt." Volgens De Kock staat het doel voorop: het oplossen van dit misdrijf. "Politie en justitie denken dan ook volop met ons mee."

De Kock benadrukt dat deze casus vooralsnog één groot experiment is. Waarvan hij nog geen idee heeft waar dit eindigt. Want wat gebeurt er bijvoorbeeld als het niet lukt de Nieuwjaarsmoord op te lossen? Stort Bureau Dupin zich dan nog op een ander misdrijf? "We hebben al 30 tot 35 cold case-zaken aangeboden gekregen van nabestaanden die vragen of we ze willen helpen. Maar voorlopig zijn we eerst nog volop druk bezig om onze eigen hartslag te ontdekken."