Nieuws

Toenemende frustraties over mijnbouw, de schade en nieuwe gaswinningen

Steenwijkerland kent meerdere winlocaties waarvan die bij Wanneperveen inmiddels is gesloten
Steenwijkerland kent meerdere winlocaties waarvan die bij Wanneperveen inmiddels is gesloten © RTV Oost, Oscar Siep
Frustratie over mijnbouw onder je eigen voeten en er geen enkele grip op hebben. Lokale bestuurders en bewoners in de provincies Drenthe, Friesland en Overijssel zijn het beu. Al jaren proberen ze invloed te krijgen op gas- en zoutwinning of het in de bodem stoppen van afvalwater uit de mijnbouw, maar dat lukt maar niet. Niet aan de voorkant als er plannen zijn, niet aan de achterkant als er schade is.
Tekst gaat verder onder de video:
Lokale bestuurders zijn er klaar mee dat ze met lede ogen moeten toezien hoe grote multinationals vrij spel hebben in hun gemeenten, terwijl die gemeenten en haar inwoners moeten opdraaien voor de risico's en de kosten. Ze hebben geen invloed in de vergunningverlening, ze hebben geen controlemogelijkheden en niets te zeggen over de manier waarop gewerkt wordt.
En dan is er nog de frustratie van twee schaderegelingen: één voor huizenbezitters boven het Grote Groninger gasveld en één voor alle andere mijnbouw. Rechtsongelijkheid zeggen burgemeesters. Want in de Groninger regeling moet de Nederlandse Aardolie Maatschappij bewijzen dat de schade door aardbevingen niet door hen komt. De andere regeling voor de rest van het land kent deze omgekeerde bewijslast niet. Daar moeten inwoners met schade zelf aantonen dat scheuren in huizen veroorzaakt worden door mijnbouw; vaak een schier onmogelijke opgave.

Grote gemene deler: frustratie

Doordat gaswinning van landsbelang is hebben gemeenten en inwoners van oudsher niets te zeggen over wat er in hun ondergrond gebeurt. Het ministerie van Economische Zaken bepaalt wat er gebeurt in de diepe ondergrond. Wethouder Tiny Bijl van Steenwijkerland: “We hebben wel de lasten en niet de lusten.”
RTV Drenthe, RTV Oost en Omrop Fryslân zijn al langer bezig met het gaswinningsdossier in de grensstreken van de drie provincies. Verslaggevers Oscar Siep, Hayo Bootsma en Serge Vinkenvleugel verzamelden de afgelopen tijd veel verhalen. De grote gemene deler daarin: frustratie.
Eén van de vele gaswinlocaties in het grensgebied van Drenthe, Friesland en Overijssel
Eén van de vele gaswinlocaties in het grensgebied van Drenthe, Friesland en Overijssel © Linda Jones
Inwoners en gemeenten willen al jaren meer invloed op de besluitvorming en vergunningverlening. Daarvoor zijn inmiddels tientallen juridische procedures geweest, meermaals zelfs tot aan de Raad van State toe. Maar geen van die zaken werd gewonnen. Steeds meer gemeenten trekken zich nu terug omdat deze procedures teveel geld en tijd kosten maar nooit iets opleveren. Dit speelt vooral in de Kop van Overijssel, Friesland en Drenthe. De gemeenten in deze regio's willen nu gezamenlijk optrekken. Maar ook bij de gaswinning in de regio Drachten en de zoutwinning rondom Veendam hoor je dezelfde stemmen opgaan.

'Naar de Raad van State heeft geen zin'

Volgens wethouder Klaas Smidt van Westerveld heeft procederen tot aan de Raad van State geen zin: “De mijnbouwwet is zulk sterk recht dat we elke keer met niks thuis komen. We hebben wel een adviespositie maar ze (het ministerie van Economische Zaken - red.) doen alsof ze doof zijn.” Smidt vermoedt dat toen de huidige mijnbouwwet is gemaakt, de mijnbouwbedrijven hebben afgedwongen dat ze geen tegenwerking zouden krijgen. Toen niet en nu niet. Maar dat kan Smidt niet hard maken. “Als je als eenvoudige inwoner tegenover zulke grote partijen zit, dan is maar de vraag naar wie de balans door slaat” vult wethouder Tiny Bijl van Steenwijkerland haar collega uit buurgemeente Westerveld aan.
Jeannet van der Velde van burgercomité GasDrOvF in de gaswingebieden kent het klappen van de zweep. Al jaren zijn ze bezig om grip te krijgen op de gaswinning in het ‘provinciale drielandenpunt.’ Op het grensgebied van Drenthe, Overijssel en Friesland zijn nu negen 'kleine' gasvelden in productie. Gaswinner Vermilion en het ministerie van Economische Zaken kondigden onlangs het begin van een procedure aan voor vijf nieuwe winputten in twee nieuwe gasvelden in diezelfde regio. Er zijn serieuze zorgen over de effecten van elf op en naast elkaar gelegen gasvelden, op de bodemgesteldheid in het gebied.
GasDrOvF probeert via het ministerie van EZ en via het Staatstoezicht op de Mijnen als serieuze gesprekspartner een voet tussen de deur te krijgen bij gaswinner Vermilion. Eigen deskundigen werden ingeschakeld en ook de Raad van State werd bezocht. Maar of het wat uithaalt?
Raad van State-procedures leiden vaak tot niets
Raad van State-procedures leiden vaak tot niets © RTV Oost
Monique Plantinga van Burgergroep Tjingas in Nij Beets (gemeente Opsterland) is minder pessimistisch: “Het is een kwestie van heel lange adem maar niet kansloos om nieuwe gaswinningen te voorkomen. Er is heel veel energie onder inwoners en gemeenten in Friesland om dit voor elkaar te krijgen.” De gaswinning rondom Nij Beets en de regio Drachten is vergelijkbaar met die in de driehoek Friesland/Drenthe/Overijssel. Tjingas stuit op dezelfde problemen als GasDrOvF. Vlakbij Nij Beets, De Veenhoop en Aldeboarn zijn concrete plannen voor gaswinning. Het bedrijf Vermilion is voornemens om tussen de Ripen en het Alddjip gas op te sporen en te winnen.

Niet minder, maar meer gas winnen

Maar Plantinga is één van de weinigen die nog hoopvol is. Bij bijna alle andere geïnterviewden proeven de verslagevers Siep, Bootsma en Vinkenvleugel pessimisme. Zelfs cynisme. Volgens wethouder Smidt van Westerveld gaat het tempo waarmee gas gewonnen wordt in de provinciedriehoek Friesland/Drenthe/Overijssel omhoog. “Winningsplannen van oorspronkelijk 10 jaar worden nu in anderhalf jaar uitgevoerd. Ik kan me niet voorstellen dat dat nog veilig is. We moeten temporiseren, dit gaat te snel.” Smidt vraagt zich af wat de risico’s zijn als sneller grotere hoeveelheden gas uit de bodem wordt gehaald.
Ook wethouder Hanneke Zonderland van Weststellingwerf is heel resoluut: “Het beleid is hier de afgelopen jaren 180 graden gedraaid. Van gaswinning moet kunnen naar wij willen geen nieuwe gaswinningen erbij hier in Weststellingwerf.”
Waarschuwingsbord met verboden, geboden en lijst gevaarlijke stoffen bij gaswinlocatie in Eesveen
Waarschuwingsbord met verboden, geboden en lijst gevaarlijke stoffen bij gaswinlocatie in Eesveen © RTV Oost, Oscar Siep

'Niet het Groninger probleem verplaatsen'

Jan ten Kate, wethouder Hardenberg: “Natuurlijk moet de gaskraan in Groningen dicht, maar dat betekent nog niet dat hier de kraan maar verder open moet.” Wethouder Tiny Bijl van Steenwijkerland vult aan: “Dat is het verplaatsen van het vraagstuk. Als je kijkt hoe moeizaam (schade afhandelen en sluiten - red.) het in Groningen gaat, dan breng je dat nu naar meer gebieden. Dus los het op aan de voorkant, en niet achteraf.” Wethouder Bijl vindt het ook niet meer dan logisch dat de overheid zich daar nu al om bekommert. “De Rijksoverheid heeft baat bij mijnbouw dus diezelfde Rijksoverheid moet dan ook zorgen dat inwoners van mijnbouwgebieden een goede ingang hebben.”

Van het kastje naar de muur

Intussen gebeurt er volgens verschillende gemeentebestuurders precies waar bij twee verschillende schadeprotocollen voor wordt gevreesd: van het kastje naar de muur of ongelijkheid tussen burgers. Twee Drentse voorbeelden. Burgemeester Marcel Thijssen van Tynaarlo: “In oktober was er een aardbeving van 1,8 op de schaal van richter in het dorp Winde. Als de beving veroorzaakt is door de gasopslag in Langelo valt hij onder het Groninger schadeprotocol. Dan moet de NAM maar bewijzen dat het niet zo is. Maar als de beving door een kleiner gasveld is veroorzaakt is die omgekeerde bewijslast er niet. In dat geval staan onze inwoners zelf voor hoge kosten om te kunnen aantonen dat schade door de gaswinning is veroorzaakt. Waar komt de beving door?” Thijssen stuur al z’n inwoners met schade naar het Groninger loket. Als signaal. Laten ze het daar maar verder uitzoeken.
In Eesveen wordt al gas gewonnen sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw. Cors den Hartog boert aan de randen van het dorp en zag de scheuren in de muren van zijn stallen steeds verder toenemen. "Dit noemen ze cosmetische schade terwijl de scheuren vanaf het maaiveld tot aan de nok van het dak doorlopen." Als Den Hartog zijn schade wil claimen, zal hij met harde bewijzen moeten komen. Voor een burger is bewijs verzamelen over wat zich afspeelt in de diepe ondergrond een welhaast ondoenlijke opgave. "Dat maakt het hele verhaal ook zo oneerlijk", zegt Jeannette van der Velde van burgergroep GasDrOvF. "Dit is precies waar het ons om gaat. Als je hier gas wint, neem dan ook je verantwoordelijkheid voor de eventuele gevolgen van die winning."
In het grensgebied van drie provincies liggen gasvelden op, onder en over elkaar heen, beïnvloeden met elkaar een uitgestrekt grondgebied
In het grensgebied van drie provincies liggen gasvelden op, onder en over elkaar heen, beïnvloeden met elkaar een uitgestrekt grondgebied © RTV Oost

'90 van 165 huizen hebben schade'

Nog een schrijnend voorbeeld. In Annerveenschekanaal is gaswinning uit drie 'kleine' velden, maar het grote Groninger veld ligt dichtbij. Vlakbij het dorp wordt ook nog zout gewonnen; zogeheten gestapelde mijnbouw dus. Daardoor heeft de gemeente niet alleen te maken met de gevolgen van gaswinning door de NAM, ook is er door zoutwinning bodemdaling bij Annerveenschekanaal. Het is nu al een enorme operatie om te bepalen wie welke schade heeft veroorzaakt.
Zoutwinbedrijf Nedmag uit Veendam wil twee nieuwe cavernes boren die ook deels onder Annerveenschekanaal liggen, maar daar is de gemeenteraad van Aa en Hunze mordicus tegen. Die wil geen uitbreiding van de zoutwinning, uit vrees voor nog meer schade in het gebied. Ook bewoners zijn er bang voor. Volgens Bert Feiken van Dorpsbelangen Annerveenschekanaal hebben inmiddels zo’n 90 huizen schade door de mijnbouw. Dat is ruim meer dan de helft van de 165 woningen in het dorp.

Rechtsongelijkheid in schaderegelingen

De Drentse gedeputeerde Tjisse Stelpstra heeft namens de andere provincies in het Inter Provinciaal Overleg (IPO) mijnbouw in z’n takenpakket. “Bij schade kan het niet zo zijn dat inwoners van het kastje naar de muur worden gestuurd." Stelpstra baalt ervan dat er geen ‘omgekeerde bewijslast’ in de landelijke regeling terecht is gekomen, waar dat voor Groningers wél het geval is. "Het creëert rechtsongelijkheid tussen burgers. Als je schade hebt, dan moet die vergoed worden en daarbij maakt het niet uit of je aan de ene of aan de andere kant van de provinciegrens woont." Ook Stelpstra heeft dus duidelijke voorkeur voor de Groninger schaderegeling.
Decennia lang wordt al gas gewonnen uit kleine velden, maar de weerstand begint nu serieuze vormen aan te nemen. Wethouder Smidt uit Westerveld: "Burgers in deze regio spreken zich niet zo snel op deze manier uit. Als ze dat doen, dan moet je dat ook absoluut serieus nemen."
Burgemeester Marcel Thijssen van Tynaarlo zegt het nog harder: "Ik ben ervan overtuigd dat als er niet heel snel in alle redelijkheid gekeken wordt in het aardbeving- en gaswinningsdossier, dat de publieke opinie zo sterk wordt dat Den Haag maar één ding kan. En dat is alle gasvelden sluiten."
Wethouder Smidt: "Er móet wat gebeuren."

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.