Nieuws
Almelose hbo-jurist corrigeert Raad van State: "Burgers is jarenlang onrecht aan gedaan"
Hij zit soms om twee uur ‘s nachts te googelen op zoektermen als ‘Verdrag van Aarhus + zienswijzen + art. 6.13’. Almeloër Marcel Middelkamp is hbo-jurist en al meer dan dertig jaar actief als milieuadviseur. Sinds 2001 heeft hij zijn eigen adviesbureau. Twee weken geleden behaalde hij een van zijn grootste triomfen in zijn loopbaan. Het Europese Hof van Justitie in Luxemburg oordeelde dat belanghebbenden in een milieuzaak die géén zienswijze hebben ingediend, toch toegang hebben tot de rechter.
Door: Gerben Oost
"Het bestuursrecht schudt op zijn grondvesten", omschrijft Middelkamp de impact van de uitspraak. Direct voegt hij er aan toe dat de Raad van State, de hoogste bestuursrechter van ons land, mensen jarenlang met een kluitje in het riet heeft gestuurd. "Wie geen zienswijze (voorheen bezwaarschriften, red.) had ingediend tegen bijvoorbeeld de aanleg van de N18, de komst van een megastal of de uitbreiding van Lelystad Airport, werd de deur gewezen. Geen zienswijze, dan ook geen toegang tot de rechter."
'Mensen is onrecht aangedaan'
De Raad van State heeft veel mensen onrecht aangedaan, vindt hij. "Dat onrecht is tweeledig. Ten eerste werden mensen niet toegelaten tot de rechter, terwijl dat volgens Europese regels wel moest. Ten tweede zijn burgers op hoge kosten gejaagd. Een zienswijze die is opgesteld door een advocaat of jurist kost toch al snel 2.000 euro. Bij tienduizenden mensen is geld uit de portemonnee geklopt en dat was allemaal niet nodig geweest."
De Almelose milieuadviseur beet er bij de Raad van State meermalen zijn tanden op stuk. "Ik had er al vaker wat van gezegd, maar de Raad speelt voor god en nu blijkt gelukkig dat ze dat niet zijn."
Stichting Varkens in Nood
Toen Stichting Varkens in Nood een paar jaar geleden contact met hem zocht, zag hij in eerste instantie geen heil in het behartigen van de belangen van de stichting. "Ze wilden de verleende vergunningen voor de uitbreiding van varkensstallen in Limburg aanvechten. Varkensboer Straathof, die ook in Raalte wilde boeren en in Duitsland een beroepsverbod heeft, had meerdere vergunningen gekregen. De stichting had tegen geen enkele vergunning zienswijzen ingediend."
De Almelose jurist wond er geen doekjes om. Hij vertelde de mensen van Varkens in Nood dat ze dit niet konden winnen. Maar de stichting bleef aandringen en stuurde uiteindelijk op verzoek van Middelkamp alle stukken op. Hij las, ervan overtuigd dat dat tegen beter weten in was.
Het is recherchewerk geweest, in combinatie met heel veel achterdocht
Eerst kon ik niets vinden, maar in zijn achterhoofd was er telkens dat stemmetje dat hem vertelde dat er iets toch niet in de haak was. Hij schakelde een tandje bij en startte een eigen onderzoek. Geholpen door zijn jarenlange ervaring als jurist in milieuzaken en een dosis gezond boerenverstand. "Het is recherchewerk geweest, in combinatie met heel veel achterdocht. Daar maak je geen vrienden mee, maar zo kom je wel ergens."
Zijn onderbuikgevoel vertelde hem dat hij zijn aandacht moest richten op een uitspraak van de Raad van State uit 2015. "In dat jaar is de Raad heel duidelijk geweest in een zaak waarbij een partij in beroep ging tegen de vergunning die was verleend aan een cementfabriek in Limburg. Deze partij had in het voortraject niets van zich laten horen en kreeg om die reden geen toegang tot de rechter."
"In haar uitspraak was de Raad heel duidelijk. Je moest een zienswijze hebben ingediend om toegang te krijgen tot de rechter. Om tot die uitspraak te komen, is zo'n beetje alle juridische kennis die beschikbaar was binnen organisatie aangewend. En nu blijkt dat ze het mis hadden en ik heb dat ontdekt. Een jurist zonder universitaire studie."
Verdrag van Aarhus
Behalve de uitspraak van 2015, speelde ook het Verdrag van Aarhus een sleutelrol. Middelkamp downloadde dit en stelde zichzelf de vraag: ‘Zou de Nederlandse wetgever de Europese wetten niet goed hebben omgezet in nationale wetgeving?’ "Ik kon me dat eigenlijk niet voorstellen. De crème de la crème is betrokken geweest bij de totstandkoming van die wetgeving."
Belanghebbenden hebben toegang tot de rechter. Punt. Meer staat er niet
In ‘Aarhus’ staat dat belanghebbenden toegang hebben tot de rechter. De Raad van State plaatste daar de kanttekening bij dat je pas belanghebbende kunt worden als je een zienswijze hebt ingediend. "Maar zo staat het helemaal niet in het Europese Verdrag", merkte Middelkamp. "De tekst van het verdrag is best ingewikkeld. Ik heb als een soort neerlandicus alle overbodige tekst eruit geschrapt. Afpellen, afpellen, afpellen. Tot alleen de kern van de tekst overbleef: 'Belanghebbenden hebben toegang tot de rechter in milieuzaken.' Punt. Meer is het niet."
Rechter in Limburg
Hij legde zijn bevindingen voor aan de rechter in Limburg in een beroepszaak tegen de verleende vergunningen aan varkensboer Straathof. De rechter vond iets van zijn verhaal en later bleek dat hij er zes vragen over had gesteld bij het Hof van Justitie in Luxemburg. Het Hof beantwoordde uiteindelijk twee van deze vragen, met als uitkomst dat er per direct een streep gaat door de interpretatie van de Raad van State van het Verdrag van Aarhus.
"De uitleg die het Hof van Justitie nu gegeven heeft, zal ook worden toegepast door de Raad van State als het om milieuzaken gaat", vertelt een woordvoerster van het hoogste rechtsorgaan. "Mogelijk volgt er zeer binnenkort een uitspraak van de Raad in zo’n casus."
"Ik had dit eerder moeten doen", zegt Middelkamp. "Ik had dit veel eerder moeten uitzoeken. Dat neem ik mezelf wel kwalijk. Al die jaren zijn mensen onnodig op kosten gejaagd en zijn veel procedures afgewezen. De wet deugde al vijftien jaar niet en uitspraken van de Raad van State ook niet. Om die reden mag ik het mij niet kwalijk nemen. Gezien dat arrest moeten we voortaan alles wantrouwen."
Inmiddels is de kurk uit de fles. Hoewel zijn naam niet vaak wordt genoemd, is er in de juridische wereld veel aandacht voor het Varkens in Nood-arrest. Gerenommeerde advocatenkantoren schrijven er blogs over, er wordt over gesproken in juridische podcasts en de rechtbank Limburg publiceerde een nieuwsbericht. “Daarin nemen ze heel vilein de Raad van State op de hak."
Heracles Almelo - die Mannschaft
Middelkamp begrijpt wel waarom: "Je zou dit geval de rechtbank Limburg kunnen vergelijken met Heracles Almelo en de Raad van State met de Deutsche Mannschaft. Dan moet je het zo zien dat Heracles een belangrijke wedstrijd wint van die Mannschaft."
Verdrag van Aarhus: een internationaal verdrag waarbij alle lidstaten van de Europese Unie – en ook de Europese Unie zelf – zijn aangesloten. Burgers, rechtspersonen en niet gouvernementele organisaties (ngo’s) krijgen op basis van het verdrag toegang tot informatie, hebben recht op inspraak vóór een besluit wordt genomen en tenslotte hebben ze het recht op toegang tot een rechter nadat een besluit is genomen. Het verdrag gaat over milieubesluitvorming. Het gaat bijvoorbeeld om besluiten over de uitbreiding van een varkensstal, de bouw van een windpark of de aanleg van een weg. Allemaal besluiten die een grote invloed hebben op de leefomgeving en het milieu. (bron: stibbe legal insights)
Ondertussen staat zijn telefoon niet meer stil. "Heel veel mensen begonnen te bellen, maar ook te mailen. Volstrekt onbekenden sturen lange mails waarin ze hun hele ziel en zaligheid blootleggen. Mensen die vertellen hoeveel geld ze kwijt waren aan het indienen van zienswijzen. Ik krijg ook meer werk aangeboden dan ik aan kan."
Het bestuursrecht trilt op zijn grondvesten, daar is Middelkamp van overtuigd. "De advocatuur had destijds veel eerder en veel harder op de trom moeten slaan."
