Nieuws

Zeker twintig dorpskerken moeten op termijn sluiten. Hoe kan dat?

De kerk in Vriezenveen is een van de vele kerken die dicht gaat.
De kerk in Vriezenveen is een van de vele kerken die dicht gaat. © RTV Oost
Dat de tijden van het 'rijke Roomsche leven' al lang achter ons liggen, is bekend. Maar dat binnen afzienbare tijd in veel dorpskerken de godslamp definitief wordt uitgeblazen, zorgt voor veel pijn. Ook bij mensen die niet zoveel hebben met kerk en geloof.
We zetten ze op een rijtje: In de Pancratiusparochie rond Tubbergen gaan zes van de negen kerken dicht. Bij de Lebuinusparochie in Deventer gaan vijf kerken dicht. De parochie Heilig Kruis in Raalte sluit zeven dorpskerken. De kerk in Geerdijk, onderdeel van de Marcellinusparochie, staat te koop. De kerk in Beckum, behorende bij de Heilige geestparochie, gaat dicht. Mogelijk wacht Bentelo en St. Isidorushoeve hetzelfde lot.

Bekijk op het onderstaande kaartje per parochie welke kerken sluiten of al gesloten zijn. Wijzigingen voorbehouden.

De dorpskerk verdwijnt

Net zomin als het rijke Roomsche leven, bestaat de ouderwetse dorpskerk van vroeger nog. De tijd dat elke dorpskerk zijn eigen pastoor had, ligt al lang achter ons.
Aartsbisschop Simonis zag in het begin van deze eeuw al aankomen, dat vanwege het afnemend aantal priesters die situatie niet kon voortbestaan. Zijn opvolger, aartsbisschop Wim Eijk, zette zijn beleid voort. De parochies moesten in grote verbanden samenwerken.

Beheerscommissies in plaats van locatieraden

Het was slechts een tussenstap: de parochies moesten tussen 2007 en 2011 fuseren. Hoewel er van dwang officieel geen sprake was, kon geen enkele kerk zelfstandig blijven. Want zonder priester om de eucharistie te vieren ben je immers geen volwaardige kerk. Monseigneur Eijk formuleerde het in zijn toekomstvisie in 2014. De eucharistie moest weer centraal staan in de priesterkerk.
En zo ontstonden er her en der grote parochies. De plaatselijke parochies werden geloofsgemeenschappen en de kerkbesturen werden locatieraden. Inmiddels zijn dat beheerscommissies: ze mogen op de winkel passen. Elke parochie krijgt een eucharistisch centrum (vaak een basiliek) waar de mis wordt opgedragen.
De fusiegolf ging gepaard met sluitingen van kerken in de steden. Bijvoorbeeld in Deventer sloten in korte tijd vijf kerken: Joannes Vianney, Maria Koninginkerk, Radboudkerk, Heilig Hartkerk en de Theresiakerk in Olst.
De Elisakerk in Almelo is nog zelfstandig
De Elisakerk in Almelo is nog zelfstandig © eigen foto RTV Oost / Ina Brouwer
Een enkele kerk ontsnapte aan de fusiegolf. De Elisakerk in Almelo en de dorpskerk van Zenderen konden dankzij de inzet van de orde van de Karmelieten in Zenderen zelfstandig blijven. Het Dominikanenklooster in Zwolle ondersteunt de Dominikanenkerk. Hoe lang deze situatie nog kan blijven bestaan, is onduidelijk. Want ook het kloosterleven is niet meer wat het is geweest.

De eigen broek ophouden

Het aartsbisdom en de parochiebesturen benadrukten steeds dat de kerken in de dorpen vanwege hun belangrijke functie in de gemeenschap zo lang mogelijk open zouden blijven. Mits er voldoende financiën, vrijwilligers en kerkgangers zouden zijn. De dorpskerken zouden hun eigen broek op moeten kunnen houden.
Dat kon ook, want de betrokkenheid bij de eigen kerk was altijd groot. Bij het stichten van de kerk, vaak 100 tot 150 jaar geleden, werden dubbeltjes en kwartjes bijeengesprokkeld. Parochianen leverden zelf een groot aandeel in de bouw van de kerk. Bemiddelde boeren gaven grond of grote sommen geld voor de totstandkoming van een parochiekerk in hun dorp.
De kerk in Langeveen
De kerk in Langeveen © eigen foto rtvoost
Maar de vergrijzing in de kerk zet door. Overal wordt het vrijwilligerskorps oud en aanwas van jongeren is er nauwelijks. Aangescherpte regels over de rol van vrijwilligers in erediensten en de ontzetting over het misbruikschandaal doen de rest.

Schaalvergroting

De fusiekerken die soms wel uit zeven, negen of zelfs elf parochiekerken bestaan, hebben het moeilijk. De uitgedunde pastorale teams werken niet alleen in de toch al grote parochie samen, maar ook in groter verband. Zo is vicaris Ronald Cornelissen pastoor voor de Lebuinusparochie, de parochie Heilig Kruis en de Marcellinusparochie. Hij is geen uitzondering.
Ook in de kop van Overijssel werkt het zo: een pastoraal team is verantwoordelijk voor de Thomas a Kempis parochie (Zwolle en omstreken), de Norbertusparochie (Flevoland) en de Christoffelparochie (Steenwijkerland).
De website vermeldt: "drie priesters, drie pastoraal werkers, een parochiemedewerkster en twee diakens verdelen hun aandacht over alles wat er in de kerk gebeurt. De parochies blijven voorlopig los van elkaar bestaan". Maar inmiddels is het team gekrompen tot twee priesters en een assistent priester, alsmede een diaken. Voorts is er nog een parochiemedewerkster en twee part-time diakens.
Intussen staat de tijd niet stil. De kerkgang loopt terug, Steeds minder mensen trouwen in de kerk of laten er hun kinderen dopen. De kerkbijdragen blijven achter en er zijn te weinig vrijwilligers en pastores. Dat vraagt om maatregelen. "Want we willen in 2040 ook nog een kerk zijn in Overijssel", zegt vicaris Ronald Cornelissen.

Onbegrip en tweespalt

Dat nu dorpskerken moeten sluiten, zorgt voor woede en onbegrip in de dorpsgemeenschappen. Daar leeft het gevoel dat 'hun' kerk wordt afgepakt. Volgens zowel het civiel- als het kerkrecht zijn alle bezittingen van de 'oude' parochie met de fusie overgegaan naar de nieuwe, grote parochie. In veel dorpsgemeenschappen wordt dat als onrechtvaardig gevoeld.
Parochianen begrijpen de keuzes niet
Parochianen begrijpen de keuzes niet © RTV Oost / Ina Brouwer
De aankomende sluiting zorgt in sommige dorpen ook voor tweespalt: zoek je naar nieuwe wegen van kerkzijn in een ander gebouw, of wil je juist het gebouw behouden voor het dorp? En wat moet dan die nieuwe invulling zijn? Want ten opzichte van de kerken in de steden hebben de dorpskerken een groot nadeel: er is misschien geen ruimte voor nog een bibliotheek, Kulturhus of museum in het dorp.

Negatieve spiraal

Ondertussen werken de parochiebesturen aan nieuwe vormen van kerkzijn in de dorpen. Het is de vraag in hoeverre dit een achterhoedegevecht is. Wordt met het badwater niet ook het kind weggegooid? Want met het wegvallen van de 'eigen' dorpskerk, valt voor velen ook de bereidheid weg om de kerk financieel te steunen. De Rooms-katholieke kerk in Overijssel zit in een negatieve spiraal die moeilijk te doorbreken is.
Lees ook:

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.