Rinkes goede manieren werden hem fataal; slachtoffers tramaanslag vandaag herdacht

Vandaag is het exact twee jaar geleden dat Gökmen T. dood en verderf zaaide in een tram aan de rand van hartje Utrecht. De trieste balans: vier dodelijke slachtoffers. Onder hen Rinke Terpstra (49), echtgenoot en vader van twee zonen en een dochter.

Rinkes ouders, Watze (84) en Hilly (82) uit Gramsbergen, voelen zich intussen door de autoriteiten in de kou gezet. "Na het drama zei minister Ferd Grapperhaus dat hij ons zou uitnodigen voor een gesprek, maar we hebben nooit meer iets van hem vernomen."

Het echtpaar is vandaag afgereisd naar de Domstad om hun omgekomen zoon te herdenken. "De klokken van de Domtoren zullen viermaal slaan. Voor elk slachtoffer één keer", zegt vader Watze.

Watze is overigens een bekende verschijning in de regio. Een slordige zestig jaar lang was hij actief in het onderwijs. Aanvankelijk op een school in het Drentse Smilde, waarna het jonge gezin verkaste naar Curaçao. "Daarna hebben we 27 jaar in Ommen gewoond, waar ik les gaf aan het Vechtdalcollege. Eerst op de vestiging in Ommen, later ook in Hardenberg. In 2000 zijn we verhuisd naar Gramsbergen. Maar toen was onze Rinke het huis al uit."

Na het drama rond zijn zoon hield Watze het onderwijs vorig jaar definitief voor gezien. "Het werd me allemaal teveel. Bovendien, ik was dik in de tachtig. Op een gegeven moment is het mooi geweest."

Watze en Hilly weten nog precies waar ze waren toen ze op de radio hoorden dat zich in een tram in Utrecht een schietincident had voltrokken. "Vlak bij de school waar twee zonen van Rinke op het gymnasium zitten", vertelt Watze. "De hele dag speelde dat door ons hoofd. Als die jongens maar niet met de tram naar school zijn gegaan. We hebben geen moment aan Rinke gedacht. Want die was rond dat tijdstip natuurlijk allang aan het werk bij ProRail..."

De hele dag hoorden ze verder niets. Tot rond half vijf Rinkes vrouw aan de lijn hing. "In tranen zei ze: 'Rinke is overleden, hij zat in de tram'. De hele dag had ze geprobeerd contact met hem te krijgen. Want ze wist dat hij naar een vergadering in Nieuwegein was. Daar hadden ze haar verteld dat Rinke op weg was naar huis. Deze keer met de tram. Maar ook zijn collega's hadden verder niet stilgestaan bij dat fatale moment."

Rinkes familie verkeerde al die tijd in het ongewisse. "De gewonden en dodelijke slachtoffers waren inmiddels al afgevoerd. Maar er was geen informatie gedeeld met familie en het bedrijf. Totdat twee agenten tegen het eind van de middag kwamen melden dat Rinke tot de overledenen behoorde."

Bij ProRail lag die dag eigenlijk alles de hele dag stil, zo hoorden Watze en Hilly naderhand. "Ook vanwege de onzekerheid over het lot van Rinke. Ze waren op zijn afdeling bezig met een project om te voorkomen dat een trein nooit meer door rood kon rijden. Ze hebben er jaren aan gewerkt. Het was bijna rond. Maar Rinke heeft het niet meer kunnen afronden."

Pas later horen Watze en Hilly wat hun zoon die dag is overkomen. Onder meer via Slachtofferhulp, waarmee ze naderhand veelvuldig contact hadden. Maar ook via een reconstructie-animatie die van het drama is gemaakt.

Watze: "Die dag stapt op het 24 Oktoberplein een man de tram in, roept 'Allah Akbar' en begint meteen te schieten. Als eerste een meisje, Roos. Ze wordt twee keer in het hoofd geraakt en valt al bloedend in het gangpad. Daarna wordt een jongeman, Daniël, in zijn hoofd geraakt. Ook dood."

Rinke trekt in een reflex aan de noodrem, waarop de tram tot stilstand komt. Tot overmaat van ramp gaan alle deuren op slot, waardoor de passagiers geen kant uit kunnen. "Achteraf was die noodrem een fatale beslissing. De dader kon zodoende immers zijn gang gaan." Gökmen T. schoot vervolgens op Rinke. "Maar die wist zich klein te maken en met zijn laptop heeft hij nog twee kogels kunnen afweren."

Even later hapert het pistool en ziet Rinke kans een raam in te trappen. "Op dat moment komen twee meisjes aangerend. Rinke heeft ze voor laten gaan om daarna zelf te vluchten. Op dat moment flitst er nog een jongeman voor hem langs. Pas dan kan hij door het raam naar buiten. Al mislukt dat omdat hij ten val komt."

"Volgens andere passagiers bleef hij haken achter een stang van de deur. Tijdens zijn val heeft de dader hem alsnog dodelijk verwond. De beide meisjes zijn op hun vlucht ook geraakt. Een van hen raakte zwaargewond. Rinke heeft zijn actie, door anderen voor te laten gaan, met zijn leven moeten bekopen. Al hoorden we dat pas maanden later."

Het was volgens Watze en Hilly hun zoon ten voeten uit. "Ja, zo was hij. Altijd vriendelijk en volgens de advocaat, die de dader verdedigde, later zei: 'Wat een beleefdheid, maar wat een verdriet voor het gezin'. Zelf hebben we ons later vooral afgevraagd wat voor doodsangsten onze zoon moet hebben uitgestaan. Op het moment dat hij onze zoon onder vuur nam, had die man immers al twee anderen doodgeschoten."

De rechtszaak tegen Gökmen T. verliep op z'n zachtst gezegd nogal turbulent. T. schokte alles en iedereen door nabestaanden op grove wijze te schofferen, zijn middelvinger naar de rechter op te steken en zijn eigen advocaat André Seebregts te bespugen.

Watze en Hilly zijn intussen hevig teleurgesteld in de autoriteiten. Watze: "Direct na het drama stelde minister Grapperhaus voor om - nadat alles was geëvalueerd - samen met ons rond tafel te gaan. Daarbij zouden onder meer signalen, die vanuit het Pieter Baan Centrum kwamen, tegen het licht worden gehouden. Die signalen kwamen van andere delinquenten, die in het PBC zaten."

"Zij hadden bij de dader geradicaliseerd gedrag geconstateerd. Dat hij een gevaar voor de samenleving kon worden. Van de minister hebben we echter nooit meer iets gehoord. Ook niet nadat we hem tot drie keer toe een brief hebben gestuurd. Met als strekking: waar blijft die uitnodiging?"

Watze stelt dat de minister misschien wel bewust niets meer van zich heeft laten horen: "Wellicht was hij op de hoogte van onze bedoeling. We wilden hem namelijk voorhouden dat we vinden dat de overheid steken heeft laten vallen. Dat er niet is opgetreden toen T. in het PBC een behandeling weigerde. En steeds maar weer werd toegestaan dat T. voor iedere overtreding in hoger beroep kon."

Crimineel gedrag werd op die manier volgens de Terpstra's beloond. "Wij vinden dat de overheid de samenleving dient te beschermen en niet te faciliteren door steeds maar weer ruimte te bieden voor T.'s veelplegerij."

Hij had er met de officier van justitie een discussie over. "Zij zei dat de wetgeving in ons land nu eenmaal zo is geregeld. Maar, en daar heb ik ook in mijn spreekrecht aan gerefereerd, er was de mogelijkheid geweest van de zogenoemde ISD-maatregel. Een regeling die juist in het leven is geroepen om veelplegers van straat te kunnen houden."

"De openbaar aanklager zei dat ze die keuze nu eenmaal niet had gemaakt. Waarop mijn reactie was: als jullie die maatregel wél hadden toegepast, had onze zoon nog geleefd. Maar dat viel volgens haar niet te bewijzen."

Watze en Hilly vinden dat demissionair minister Grapperhaus hun zoon had kunnen eren voor het redden van drie mensenlevens. "Grapperhaus had misschien een lintje postuum kunnen uitreiken aan Rinkes vrouw en hun twee zonen en dochter."

"Deze minister was in eerste instantie geschokt door de gebeurtenissen. Maar blijkbaar niet voor lang. Want vervolgens ging hij al snel weer over tot de orde van de dag."