Zo stond Hanzestad Deventer in 1991 aan de wieg van het homohuwelijk

Janna van der Hoef (77) blikt in haar appartement in Deventer terug op de bijzondere dag in 1991, waarop ze met haar toenmalige partner geschiedenis schreef. Een dag die uiteindelijk als opmaat fungeerde naar de wettelijke invoering van het burgerhuwelijk voor mensen van gelijk geslacht op 1 april 2001, vandaag precies twintig jaar geleden.

Ze weet het nog precies. "We wilden trouwen met alles erop en eraan. En we wilden onze liefde op papier vastleggen. Ik weet nog dat de trouwambtenaar van de burgerlijke stand bij de voorbereiding zei 'Dat kan wel op een A4’tje''. Maar daarmee namen we natuurlijk geen genoegen."

"Uiteindelijk ging het stadhuis van Deventer voor ons die dag open en werd alles goed geregeld. We zijn toen in het bijzijn van twee getuigen, onder wie Henk Krol, de toenmalige hoofdredacteur van de Gaykrant, in het huwelijksbootje gestapt. Maar het was een officieus huwelijk, want wettelijk was er op dat moment in Nederland nog helemaal niets geregeld."

Desondanks was het toen nog officieuze huwelijk wel een belangrijke stap op weg naar de volledige gelijkschakeling van een homo- en heterohuwelijk. Politiek Deventer was op dat moment het toonbeeld van vooruitstrevendheid, mede te danken aan voormalig PvdA-raadslid en ex-COC-bestuurslid Chris Breman uit Deventer, die het initiatief voor de openstelling van het trouwregister in zijn stad had genomen.

"Ik ben zelf helemaal geen voorstander van het huwelijk, heb sinds vijf jaar een latrelatie met mijn vriend en heb geen enkele behoefte om te trouwen. Ook nooit gehad, maar ik heb in mijn actieve periode als raadslid van de gemeente Deventer wel altijd gestreden voor de gelijkberechtiging van homoseksuelen. Ik zie het huwelijk zelf meer als een zakelijke overeenkomst waarin kwesties rond samenleven, kinderen, pensioen en erfrecht juridisch geregeld zijn. Vandaar dat ik van mening was dat het burgerlijk huwelijk ook moest worden opengesteld voor paren van gelijk geslacht."

Daarmee stond Deventer in 1991 dus aan de wieg van wat later in de volksmond het 'homohuwelijk' is gaan heten. Dat de gemeente Deventer met het openstellen van het trouwregister in 1991 in een behoefte voorzag, bleek wel uit de tientallen aanvragen die slechts een week na het gemeenteraadsbesluit van 27 mei 1991 massaal binnenstroomden.

Janna van der Hoef: "Dat het toen nog geen officieel huwelijk was, kon ons destijds niet schelen. Voor ons gevoel zijn we toen getrouwd." Het duurde nog jaren voordat de wettelijke basis gelegd was. Pas in 1998 konden paren van gelijk geslacht in Nederland een geregistreerd partnerschap aangaan. De landelijke voorloper van het burgerhuwelijk, dat uiteindelijk pas op 1 april 2001 voor homoseksuelen bij wet geregeld werd. "We zijn toen in ‘98 voor de tweede keer in Deventer getrouwd."

Het werd een hele drukke trouwceremonie met een witte koets en veel publiek, die nationaal en internationaal veel media-aandacht kreeg. Het was immers de allereerste keer dat mensen van gelijk geslacht in Nederland een samenlevingscontract konden sluiten dat nagenoeg gelijk stond aan het huwelijk.

De twee dames kwamen daardoor in de jaren 90 veelvuldig in de publiciteit. "We zijn door de jaren heen zo'n beetje door iedereen geïnterviewd", aldus Van der Hoef. "Ik kan me zelfs nog herinneren dat de redactie van de Amerikaanse talkshow van Oprah Winfrey contact met ons opnam. Maar daar hebben we uiteindelijk vanaf gezien vanwege vliegangst en het feit dat we niet lang van huis konden vanwege onze katten en honden."

De volledige gelijkstelling aan het heterohuwelijk kwam pas veel later, op 1 april 2001. Sinds die datum mogen mensen van gelijk geslacht in Nederland met elkaar trouwen. Overigens is er van een afzonderlijk 'homohuwelijk' in Nederland geen sprake. De term wordt in de volksmond gebruikt, maar juridisch gezien is het gewoon een huwelijk met precies dezelfde rechten en plichten die ten aanzien van een heterohuwelijk gelden.

"Het officiële trouwboekje kregen we dus uiteindelijk pas op 9 mei 2001, toen we in besloten kring voor de derde keer elkaar het jawoord gaven", vertelt Janna. "Een trouwerij in het Deventer stadhuis, die we toen in besloten kring hebben gehouden, omdat we op dat moment geen zin meer hadden in heel veel poppenkast. Het was tenslotte ook al de derde keer dat we met elkaar een verbintenis voor het leven aangingen."

Achteraf kijkt voormalig PvdA-raadslid Chris Breman met enige verbazing terug op het initiatief dat hij in 1991 in Deventer in gang heeft gezet. "Ik had toen niet verwacht dat het openstellen van het trouwregister zoveel los zou maken. Wat het homohuwelijk uiteindelijk voor de homo-emancipatie gebracht heeft, vind ik moeilijk te zeggen. Het heeft sommige mensen waarschijnlijk in romantisch opzicht gelukkig gemaakt, ook een gevoel van gelijkwaardigheid opgeleverd. En in juridisch opzicht is er in één klap een groot aantal zaken geregeld op het gebied van kinderen, pensioen en erfrecht. Het initiatief is al met al een flinke stap in de richting van meer rechtsgelijkheid geweest."

Aan de andere kant constateert hij ook dat er nog steeds veel werk aan de winkel is. Omdat het met de homoacceptatie anno 2021 niet per se beter gaat. "Ik merk een soort verharding in onze maatschappij, getuige ook de scheldpartijen, oordelen en onhebbelijkheden die mensen om allerlei redenen op social media rondstrooien. Maar ook internationaal is er nog veel te doen als ik kijk naar landen als Polen en Hongarije, waar de homo-emancipatie nog lang niet is wat het moet zijn."

Voor Janna en Paulien is het huwelijk uiteindelijk na 21 jaar gestrand in een echtscheiding. "Helaas. Ik heb mooie tijden met Paulien gehad en ben heel verliefd geweest. We hebben samen gestreden voor de zaak en hebben jarenlang dag en nacht lief en leed met elkaar gedeeld, maar na 21 jaar huwelijk was de koek voor Paulien in 2011 op en is ze vertrokken."

Het verdriet over de scheiding heeft inmiddels wel een plek gekregen. "Ik woon al weer tien jaar op mezelf en heb het goed. Ook het contact met Paulien is hersteld, al zien en spreken we elkaar heel weinig."

Maar dat de wettelijke invoering van het burgerlijkhuwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht op 1 april 2001 goed is geweest voor de homo-emancipatie, staat voor haar buiten kijf. Al constateert ze net als Chris Breman wel dat het in Nederland de laatste jaren qua tolerantie weer achteruit gaat. Een ontwikkeling die volgens Janna continue aandacht behoeft om verdere verslechtering te voorkomen.