Dorpskerken voelen zich bedrogen en bestolen

Vanaf 2010 kwam er onder aartsbisschop Wim Eijk een enorme fusiegolf op gang onder de rooms-katholieke parochies in het bisdom Utrecht. Waar de kerken al intensief samenwerkten, moest er nu verplicht worden gefuseerd. Het was een proces waar niet aan te ontkomen viel. "Er was geen alternatief, het is ons door de strot geduwd."

Herman Korenromp, inmiddels 78, zat in 2010 in het kerkbestuur van de H. Corneliusparochie in Luttenberg. Die maakt nu deel uit van de parochie Heilig Kruis, rond de basiliek in Raalte. De fusie werd voorbereid door een projectgroep met vertegenwoordigers uit alle aan te sluiten parochies.

"We hebben toen eerst geïnventariseerd onder welke voorwaarden we wilden meewerken aan de fusie", stelt Korenromp. "Een van die voorwaarden was dat er transparantie moest zijn over wie wat heeft ingebracht." Rente over ingebracht vermogen zou zo ten goede komen aan de oorspronkelijke geloofsgemeenschap.

Een en ander werd vastgelegd in een fusiedocument, dat echter nooit werd bekrachtigd. Korenromp: "De mensen van de werkgroep schoven door naar het bestuur en redeneerden 'we weten het wel, dat hoeft niet apart genoteerd te worden'." Maar bestuursleden wisselden en vanaf 2015 was niet meer te zien hoe de geldstromen liepen.

Omdat het om één parochie ging, had men er aanvankelijk geen moeite mee dat alles in een pot was gestopt. "Toen ging niemand er van uit dat over tien jaar kerken zouden sluiten", zegt Korenromp. "Of we naïef waren? Dat weet ik niet, we hebben toen naar eer en geweten gehandeld."

Maar nu ook zijn kerk dichtgaat, kijkt hij er toch anders tegen aan. Of hij zich bekocht voelt? "Dat hangt er vanaf wat er nu gebeurt, als we de kerk moeten terugkopen, zeg ik ja, dan voel ik me bekocht."

De geloofsgemeenschap in Luttenberg is volgens Marcel Veldkamp vitaal; kerkbezoek, inkomsten en vrijwilligers zijn er genoeg. Hij is voorzitter van de locatieraad en zit in een stichting die het kerkgebouw en alles eromheen weer in bezit wil krijgen. "Met een bruidsschat erbij, want we hebben alles om niet ingebracht destijds." De waarde van dat alles loopt in de tonnen. En dan zijn er ook nog legaten ingebracht na de fusie. "Die waren bestemd voor Luttenberg", zegt Korenromp.

De Luttenbergse parochianen staan niet alleen in hun verzet. Ook in Schalkhaar en Langeveen is men strijdbaar. Johan Schintz uit Schalkhaar wijst er fijntjes op dat de plattelandskerken rond de Broederenkerk in Deventer veel meer hebben ingebracht in de fusie dan de parochianen in de stad. Volgens zijn gegevens komt bijna negentig procent van het vermogen uit de omliggende dorpskerken. "En dan hebben we het over enkele miljoenen", zegt Schintz.

Waar in de meeste parochies de opbrengst van Kerkbalans, de jaarlijkse geldinzamelingsactie van kerken, naar de geloofsgemeenschappen gaat, komt dat in Deventer op de grote hoop. Ook de opbrengsten uit misintenties, bediening van de sacramenten, collectes en dergelijke, (de zogenaamde stipendia) mogen de aangesloten kerken niet zelf houden.

De opbrengsten van de jaarlijkse actie Kerkbalans liggen volgens gegevens van Schintz in de dorpen wel zeventig procent hoger dan die in de stad,. Van de 17.000 leden van de H. Lebuinusparochie betalen 2.700 parochianen een bijdrage. Van hen wonen er 2.000 in de dorpen. De stad Deventer telt 10.000 parochianen waarvan er 700 financieel bijdragen.

De Broederenkerk is per 1 april benoemd tot parochiekerk en blijft open. Voorheen had de kerk in Schalkhaar die functie. Schintz noemt de gang van zaken op zijn zachtst gezegd "heel bijzonder en niet te bevatten." Hij wijst erop dat de overkoepelende parochie inmiddels veel onroerend goed te gelde heeft gemaakt. "Straks hebben we een financieel aantrekkelijke parochie die miljoenen op de bank heeft staan maar een failliete geloofsgemeenschap."

Schalkhaar was een aantal jaren het belangrijkste kerkelijke centrum voor de parochie. Maar ook hier dreigt dus op termijn sluiting. De kleinste kerk, die in Boerhaar, blijft wel open. De Lebuinusparochie kan een schenking van bijna acht ton tegemoet zien op voorwaarde dat de kerk in Boerhaar openblijft.

De Lebuinisparochie is volgens aftredend vice-voorzitter Johan Grobbée na een moeilijke periode nu financieel gezond. Maar het is volgens Schintz de vraag of met het afscheid nemen van zoveel dorpskerken ook niet het kind met het badwater wordt weggegooid. Want de gelovigen in de dorpen voelen er niet veel voor om, nu hun kerk hun wordt afgenomen, de stadskerk financieel te ondersteunen

Ook in Langeveen liepen de opbrengsten uit Kerkbalans terug toen bij de geloofsgemeenschap doordrong dat Langeveen niet meer kon beschikken over haar eigen vermogen. "Terwijl dat wel in het fusiedocument beschreven is," zegt Gerard Oude Avenhuis. Hij was penningmeester van 2010 tot 2019. Het oormerken van de eigen vermogens van de geloofsgemeenschappen was voor de geloofsgemeenschappen voorwaarde voor de fusie, maar het bisdom ging er niet mee akkoord.

Met oormerken wordt bedoeld dat duidelijk is vastgelegd wie wat heeft ingebracht bij de fusie. Rente van ingebracht kapitaal of huur van panden kan dan op rekening van de geloofsgemeenschap worden bijgeschreven, terwijl het kapitaal zelf in de overkoepelende parochie blijft.

Dat oormerken niet mocht werd volgens Oude Avenhuis nergens vastgelegd en ook niet gecommuniceerd naar de parochianen toe. 'Teken maar, het komt wel goed', zeiden ze, zegt Gerard Oude Avenhuis. Maar het kwam niet goed. "Je vertrouwt elkaar toch als christenen."

In Langeveen gaat het om een ingebrachte waarde in onroerend goed en geld van ongeveer een miljoen euro. Het begrip geoormerkt geld wordt nu door het parochiebestuur uitgelegd als geld voor een specifiek doel, zoals restauratie van het orgel. Een heel andere uitleg.

Oude Avenhuis bleef vragen stellen over oormerken en werd als penningmeester ontslagen. De fusie bezorgt hem achteraf een onbehagelijk gevoel. "Die is ons door de strot geduwd." Volgens hem was met een federatie op pastoraal en bestuurlijk gebied hetzelfde doel te bereiken. Dan hadden de geloofsgemeenschappen zelfstandig kunnen blijven. "En we hadden elkaar kunnen helpen waar mogelijk."

Ook het bestuur van de overkoepelende H. Pancratiusparochie heeft altijd gezegd dat een kerk open kan blijven bij voldoende vrijwilligers, kerkbezoek en financiën. Het lijkt er op dat dit principe in het gros van de nieuwe parochieverbanden al na tien jaar is losgelaten.

Twee oud-bestuursleden van Langeveen, die destijds berokken waren bij de fusie, willen anoniem hun verhaal doen. "De fusie die destijds werd gepresenteerd kwam op ons over als een voldongen feit. In Utrecht had men alles al uitgedacht hoe het zou moeten gaan. Het geeft het gevoel dat we op het verkeerde been zijn gezet en vervolgens komen we bedrogen uit".

Ook zij wijzen erop dat er sprake was van geoormerkt geld. De oud-voorzitter van de stuurgroep die de fusie begeleidde zou op een parochieavond hebben gezegd 'Wat van Langeveen is, blijft van Langeveen'.

Al in 2019 voorvoelden parochianen dat ze wel eens met lege handen achter zouden kunnen blijven. Inmiddels is ook in Langeveen een stichting opgericht, die de kerk voor het dorp wil behouden. "We willen in gesprek blijven met het parochiebestuur", zegt Oude Avenhuis. Ook in Luttenberg en Schalkhaar willen ze blijven praten. Maar de gesprekken verlopen moeizaam. In Schalkhaar vestigt men de hoop op een nieuw parochiebestuur dat eind juli aantreedt.

De betrokken parochiebesturen is om commentaar gevraagd. Ze hebben nog niet gereageerd.

Lees meer: Zeker twintig dorpskerken moeten op termijn sluiten. Hoe kan dat?

Lees meer: Vicaris Cornelissen: "Kerksluitingen zijn pijnlijk maar onvermijdelijk"

Meer weten? Zondag 21 en 27 juni en 4 juli in Hoogtij.

Reageren? Mail naar i.brouwer@rtvoost.nl