Zorgen om snel afhakende jonge zorgmedewerkers, personeelstekorten onverminderd groot

Door Janneke Polak

Nederland worstelt al jaren met een groot tekort aan verpleegkundigen. De coronacrisis heeft het belang van voldoende zorgpersoneel onderstreept. “Corona heeft inderdaad een aanzuigende werking gehad’, vertelt opleidingsmanager Jasper Grimmius van Hogeschool Windesheim. “De aanmeldcijfers voor hbo-v-opleidingen zijn het afgelopen jaar gestegen met vijftien tot twintig procent.”

Volgens hem heeft het beroep een beter imago gekregen door de crisis. Zorgmedewerkers kregen applaus en werden bejubeld als helden. “De directe invloed van corona op de aanmeldcijfers is wel moeilijk meetbaar”, aldus Grimmius, “maar ook landelijk stijgen de aanmeldingen voor de hbo-v-opleidingen.”

Lees meer: Applaus voor de zorg en andere vitale beroepen

Ook bij Saxion in Enschede zien ze een stijgende lijn in de aanmeldingen voor het hbo-v. “Op dit moment zien wij voor volgend studiejaar meer belangstelling dan vorig jaar op hetzelfde moment”, vertelt Marjan Keune. Zij is manager Academie Gezondheidszorg bij Saxion. Verder kan zij weinig duiding geven aan het aantal aanmeldingen, omdat het verloop deze maanden onvoorspelbaar is.

De instroomcijfers op hbo-v-opleidingen in Zwolle en Enschede zijn goed. Dit betekent niet automatisch een oplossing voor het tekort aan zorgpersoneel. “Het probleem is dat jonge professionals de zorg soms al na drie jaar verlaten en niet meer terugkomen, dat is zorgelijk. De afgestudeerden doen hun best, maar er gebeurt iets op de werkvloer waar ze op afknappen”, vertelt Grimmius. En dan heeft hij het niet over de werkomstandigheden, de liefde voor het vak of het salaris.

Het draait om het leerklimaat voor hbo-verpleegkundigen. Grimmius: "Hbo-verpleegkundigen hebben weinig loopbaanperspectief en ontwikkelingsmogelijkheden, omdat er in veel organisaties nog steeds te weinig onderscheid wordt gemaakt tussen hbo- en mbo-verpleegkundigen. In de praktijk voeren ze vergelijkbare werkzaamheden uit. Hierdoor ontstaat er een spanningsveld, waardoor hbo’ers de zorg verlaten.”

Volgens de Zwolse opleidingsmanager heeft het schrappen van het wetsvoorstel ‘BIG II’ eind 2019 daar alles mee te maken. Deze wet was bedoeld om verpleegkundigen beter te kunnen inzetten op de taken waar ze voor zijn opgeleid en hun deskundigheid te laten toepassen in de praktijk.

Vanwege de steeds complexere zorgvraag vond de toenmalige zorgminister Bruno Bruins het niet nodig om onderscheid te maken tussen verschillende beroepsniveaus. “Doordat deze wet is ingetrokken zijn de hbo-verpleegkundigen in de steek gelaten. Dit belemmert hun doorgroeimogelijkheden. Want hoe is het leerklimaat voor een hbo’er, als die grotendeels werkt op mbo-niveau?”, vraagt Grimmius zich af.

“Ik maak me zorgen over de tekorten in de zorg, omdat de complexiteit van zorgbehoeftes aan het veranderen is zoals meer verslavingen, verwaarlozing en kwetsbare mensen die daar de dupe van worden. Nederland begint steeds meer te vragen om andere zorg dan we gewend zijn. Dat vind ik een ontwikkeling waar we nog niet klaar voor zijn”, vertelt Grimmius ongerust. “We leven in een samenleving waar vaktechnische mensen beschikken over goede vaardigheden, maar omdat ze in hun ontwikkelingsmogelijkheden worden belemmerd, keren ze de zorg de rug toe terwijl wij hen in de toekomst juist nodig hebben.’

Marrie Verboom vertelt dat we over vijf jaar ruim 125.000 verpleegkundigen tekort komen. Verboom is hogeschooldocent verpleegkunde aan de hbo-v-deeltijdstudie op Hogeschool Windesheim in Zwolle en richt zich op zij-instromers; mensen uit andere vakgebieden worden omgeschoold tot hbo-verpleegkundige. Het is een combinatie van werken en studeren.

Lees meer: Overijsselse zorgsector gek op zij-instromers

Volgens Verboom is er nog een ander probleem dat al halverwege de opleiding begint. “Als zij-instromers op zoek gaan naar werk in de zorg, worden ze vaak afgewezen omdat ze geen ervaring hebben. Zij kosten zorginstellingen meer tijd, omdat deze studenten geen zorgervaring hebben. Daar moet iets in veranderen. Het is belangrijk voor onze toekomst.” De cirkel moet dus doorbroken worden, stelt Verboom. “Als we blijven wachten op afgestudeerde verpleegkundigen gaan we het in de toekomst niet redden.”

Ook de hbo-v-voltijdstudie op het Windesheim in Zwolle loopt tegen het stageprobleem aan. Grimmius geeft aan dat er de afgelopen jaren veel belemmeringen zijn geweest. Hoewel veel zorginstellingen van goede wil zijn, zijn veel stageplekken toch ingetrokken. “Instellingen hebben te weinig ruimte en tijd om studenten in hun leeromgeving te plaatsen. Dat baart ons zorgen. Uiteindelijk komt het erop neer dat wij hbo-verpleegkundigen moeten plaatsen op mbo-stageplekken, omdat er niet genoeg hbo-stageplekken beschikbaar zijn.”

Inmiddels zoeken de opleidingen naar stageplekken voor hun studenten, waar deze eerder werden aangeboden door de zorginstellingen. Dit doen ze onder meer om het werkveld en de stageplekken te beschermen. “De zorg heeft behoefte aan opgeleide professionals en dat begint bij een goede leerplek voor deze verpleegkundestudenten. Het wordt tijd dat dingen gaan veranderen.”

Landelijk én regionaal wordt er hard gewerkt aan nieuwe plannen om studenten te kunnen plaatsen op hbo-waardige stageplekken. “Al onze stage-instellingen hebben een relatiebeheerder. Op deze manier houden we contact en weten we wat er speelt. Daarnaast verzorgen we trainingen en (coach-)cursussen voor instellingen, zodat de stagebegeleiding goed wordt uitgevoerd”, legt Grimmius uit.

De opleiding zorgt voor een vangnet voor instellingen, zodat er landelijk goed geopereerd kan worden. "Het kan zo niet doorgaan. Als we in de samenleving behoefte hebben aan goede jonge professionals ligt de bal bij zorginstellingen. De opleidingen zorgen voor ondersteuning en leiden deze professionals aan de voorkant op."

Ook Saxion in Enschede moet continu actief blijven om stageplekken te werven voor hbo-verpleegkundigen in Overijssel. “Wij zijn voortdurend met ons werkveld in gesprek om te kijken hoe we zoveel mogelijk stageplekken kunnen realiseren”, vertelt Marjan Keune. Daarnaast heeft de hbo-v-opleiding in Enschede al een aantal jaren de numerus fixus laten vallen. “Wij laten iedereen die voldoet aan de opleidingseisen toe en proberen zo een goede instroom te hebben om tegemoet te komen aan de tekorten in het werkveld.”

Zowel Saxion als Hogeschool Windesheim geeft aan dat door corona het vinden van goede stageplekken nog lastiger werd. “Door ziekte en hoge werkdruk hadden zorginstellingen simpelweg geen plek voor stagiaires. De veiligheids- en hygiënevoorschriften speelden een grote rol bij de studenten die wel stage liepen tijdens de eerste en tweede coronagolf.” Ook andere Overijsselse opleidingsinstituten hebben te maken met een tekort aan stageplekken.

“Het was lastiger voor de studenten die stage liepen en in de zorg meedraaiden, vooral in maart 2020 toen de beschermde middelen er nog niet waren”, weet Grimmius. De instellingen waren verantwoordelijk voor de stagiaires en de opleiding had daar weinig invloed op.

“Uiteindelijk is het wel een gedeelde verantwoordelijkheid en achteraf hoor je dan ook verhalen waar je meer betrokken in had willen zijn. De fysieke vermoeidheid bij studenten sloeg toe. Daarnaast hebben zeker 25 tot 30 studenten corona opgelopen door hun stage”, voegt de opleidingsmanager eraan toe.

Ook Marrie Verboom vertelt over de fysieke moeheid die optrad onder stagiaires. “Sommige stagiaires werkten wel 12 tot 15 dagen achter elkaar. Vooral in de thuiszorg en psychiatrie sloeg de hectiek toe. Ze zagen veel mensen overlijden en mentaal hakte dat erin.” Ze voegt eraan toe dat studenten moeite hadden, om naast deze hectiek, nog te kunnen leren en te verwerken wat ze hadden meegemaakt.