Nieuws

De IJsselkogge komt naar huis: hoe is dit Kamper liefdesverhaal ook alweer gelopen?

De IJsselkogge in Kampen trekt veel bekijks. Het 600 jaar oude wrak werd gisteren boven water getakeld en gaat binnenkort naar Lelystad.
De IJsselkogge in Kampen trekt veel bekijks. Het 600 jaar oude wrak werd gisteren boven water getakeld en gaat binnenkort naar Lelystad. © RTV Oost / Rogier van den Berg
De IJsselkogge komt definitief naar huis. Een meerderheid van de gemeenteraad van Kampen ging gisteravond akkoord met het voorstel een miljoen euro extra uit te trekken voor het terughalen van het middeleeuwse wrak. In 2016 werd het wrak gelicht, in 2019 is in Lelystad begonnen met de conservering, maar de geschiedenis van de IJsselkogge gaat - natuurlijk - veel verder terug.
"Ik kreeg echt een rikketik die ik me alleen nog herinner van de eerste keer dat ik verliefd werd." Burgemeester Koelewijn van Kampen is als een kind zo blij, maar het is dan ook een heel bijzondere dag. Op 10 februari 2016 ligt een enorme stellage in de IJssel bij Kampen, op zo'n 150 meter van de koggewerf. Voorzichtig, decimeter voor decimeter, wordt een wrak uit het water getild. Langs de kade veel geïnteresseerden: Kampenaren, scheepsfanaten, wereldpers. Wat hier gebeurt, is vrijwel uniek: niet vaak is er een kogge gevonden die nog zo intact is als dit exemplaar.
De berging van de IJsselkogge in 2016
De berging van de IJsselkogge in 2016 © RTV Oost

Sonarboot en duikers

De eerste signalen dat er misschien wel eens een bijzonder wrak op de bodem van de IJssel bij Kampen kan liggen, zijn er zeven jaar eerder, in 2009. Een sonarboot ontdekt een deel van wat later de IJsselkogge blijkt te zijn. Een deel steekt uit de bodem, terwijl de rest bedekt is onder een laag zand. Er wordt verder onderzoek gedaan en in 2011 zien duikers veel meer van het wrak. Een jaar later blijkt zelfs dat er niet één, maar drie wrakken op de rivierbodem liggen.
Een aak, een punter en een kogge, vlakbij de haven gezonken. Toeval? Waarschijnlijk niet: historici vermoeden dat de drie schepen bewust zijn afgezonken, om de loop van de rivier te beïnvloeden. Watermanagement in de middeleeuwen dus. Want de rivier is voor Kampen, dat zich in 1441 aansluit bij het Hanzeverbond, van groot belang.

Verleden en toekomst

De drie schepen, die eeuwen later in de rivier worden ontdekt, zijn waarschijnlijk gebouwd tussen 1410 (de aak) en 1437 (de punter). De kogge is vermoedelijk rond 1420 gebouwd. Het is het grootste schip van de drie: zo'n twintig meter lang en acht meter breed. Maar ze liggen in de weg, want de IJssel moet opnieuw worden aangepakt om de stad ook in de toekomst droog te houden.
Onderwaterfoto van de IJsselkogge
Onderwaterfoto van de IJsselkogge © RTV Oost
En dus worden de wrakken gelicht, zo'n zeshonderd jaar nadat ze afgezonken zijn. Na de aak en de punter is het de beurt aan de IJsselkogge. Een paar maanden eerder, september 2015, worden eerst twee losliggende onderdelen boven water gehaald. Een wandrust, gebruikt om de touwen van het schip vast te maken, en een knie, onderdeel van de constructie van het schip.
Twee maanden later is al het zand op en om het wrak weggehaald en kan de constructie waarmee de kogge wordt opgehesen aangelegd. En dan wordt het eindelijk 10 februari 2016, de dag van de lichting.

Politieke keuzes

Ondertussen is men de afgelopen jaren niet alleen onder water druk met de kogge, ook in de raadszaal van Kampen is al veel gesproken over het schip. Want wat moet er met het wrak gebeuren, als het eenmaal is gelicht? Behouden voor en tentoonstellen in Kampen is de grote wens. Het kan namelijk een enorme trekpleister worden, die misschien wel 200.000 tot 300.000 toeristen per jaar trekt.
Allerlei plannen komen in de loop van de jaren voorbij: van tentoonstellen in glazen vitrine tot het bouwen van een compleet nieuw museum. In 2014 wordt al wel besloten dat het wrak van het middeleeuwse handelsschip, na conservering op de werf in Lelystad, terug moet keren naar Kampen. Die keuze is gisteravond nog eens bevestigd door de een meerderheid in gemeenteraad.

Polyethyleenglycol

In Lelystad zijn ze de afgelopen jaren met heel andere dingen bezig geweest. Nadat de kogge is gelicht, is het verplaatst van Kampen naar Batavialand. In een speciale hal wordt het wrak geconserveerd. De start van het proces loopt vertraging op, onder meer door stormschade aan de hal. Maar begin 2019 wordt dan eindelijk begonnen.
Omdat het wrak zo'n 600 jaar op de bodem van de IJssel heeft gelegen is het verzadigd met water. Gewoon laten opdrogen zou het hout laten krimpen en scheuren. Gekozen wordt voor het impregneren met polyethyleenglycol, waardoor het water uit de houtcellen wordt gedrukt en er als het ware een laagje over het wrak komt te liggen.
Daardoor moet er in 2024 een mooi houten schip klaar zijn om tentoongesteld te worden. Tot die tijd kan het wrak niet worden bekeken door geïnteresseerden, hoe graag men dat ook zou willen. Tentoonstellen tijdens het conserveren zou ten koste gaan van het proces.
De conservering van de IJsselkogge is begonnen
De conservering van de IJsselkogge is begonnen © Batavialand

Terug naar huis

Hoe het schip uiteindelijk in Kampen tentoongesteld gaat worden, is nog niet definitief besloten, maar de verwachting is dat daar over niet al te lange tijd meer duidelijkheid over komt. En dan is het moment dat toeristen zich kunnen vergapen aan één van de meest unieke scheepswrakken uit de Nederlandse, maar vooral Overijsselse, geschiedenis weer een stuk dichterbij gekomen.

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.