Openbaar Ministerie rekt grenzen op, journalistiek in de verdrukking

De verdachte agent, een officier van Justitie namens het Openbaar Ministerie, de rechter, een griffier en de pers. Ieder heeft zijn rol en zo blijft de rechtspraak objectief.

Dan zo rond half zes, de zaak is nog wel even bezig en jij luistert nog steeds aandachtig, plingt de mailbox: een persbericht van het Openbaar Ministerie. Daarin de zaak helemaal uit de doeken gedaan, strafeis erin. Over de zaak waar jij en twee andere collega's bijzitten. Verontwaardiging want de zaak is nog niet ten einde.

Alle grote en kleine media, de grote en kleine persbureaus en elk sociaal medium heeft inmiddels de strafeis gepubliceerd en de opvatting van het Openbaar Ministerie. Het nieuws is binnen. De journalist die zijn stukjes moet verkopen eet vanavond een boterham zonder beleg. De kassalade valt dicht, hij kan nog net zijn vingers terugtrekken. En dat is niet de eerste keer.

In de strijd om in berichtgeving niet achter te blijven, wordt het persbericht van het OM gevreten. Komt de journalist na afloop van de rechtszaak nog een keer met een evenwichtig verhaal: alle loketjes zijn dicht, geen hond die daar nog op wacht, geen afnemers. Het Openbaar Ministerie als concurrent van de journalist. Oneigenlijk concurrentie nota bene, want met voorkennis. Die strafeis was tenslotte voor aanvang van de zaak al bekend, net als de standpunten van het OM. Het persbericht lag al klaar, moest er alleen nog uit en dat gebeurde tegen half zes, als de burelen van het OM sluiten en thuis een dampend bord aardappelen wacht.

Juist bij grote zaken, zaken waar veel belangstelling voor is, die de gemoederen bezighouden, verontwaardiging veroorzaken, de samenleving hebben geschokt, kan de journalist zijn stuk aan meer dan 1 medium verkopen. Juist dan fietst het OM er tussendoor. De journalist die moet leven van zijn stukken en met zijn aanwezigheid en scherpe pen het systeem controleert raakt bijkans aan de bedelstaf. De eigen man is rechtbankverslaggever, hem gaat het niet aan, hij zit er onder andere condities. Het gaat om de persbureautjes, de éénpitters, de journalistieke starters, zij die met hun berichten de boer op moeten.

Het Openbaar Ministerie begeeft zich op hun werkterrein. Alsof een journalist zich mag bemoeien met de strafeis. "De verdachte verdient zes jaar cel, levenslang of een taakstraf." Ongehoord! Het OM verweert zich: "Jullie mogen tijdens de zaak twitteren en van alles op internet zetten, waarom wij dan niet." Omdat het ons werk is, objectief verslag doen van een rechtszaak. Het werk van het OM is om de verdachte te laten bestraffen. Belangrijk werk maar daar is niks objectiefs aan. Ieder zijn vak. En in de rechtbank zijn rol. Het OM wil die rol vergroten door met een eis en toelichting op schrift de zaak buiten de rechtszaal voort te zetten.

Daar komt bij dat het Openbaar Ministerie in kleine zaken nu ook voor rechter mag spelen. Zaken kan afdoen zonder tussenkomst van de rechtbank, zonder transparantie en zonder een kritische journalist. Dat is goedkoper. De macht van het OM neemt buitengewone proporties aan. 1984 van George Orwell. Het ministerie van Waarheid. Met staatssecretaris Fred Teeven op een sleutelpositie.

Het Openbaar Ministerie is de instantie die in de aanloop naar een rechtszaak schermt met procedures: "Daar kunnen we niks over zeggen, daar lopen we niet op vooruit, na de zitting bent u de eerste." Maar op het finale moment laat ze het afweten. Geen respect voor de rechtbank, die de zaak ogenschijnlijk maar nodeloos rekt. En geen respect voor de advocaat wiens pleidooi in dat laatste uur klaarblijkelijk niet ter zake doet. Die instantie wil wel respect afdwingen. Maar respect dwing je af met respect.

Hetzelfde Openbaar Ministerie dat te maken heeft met een toenemende scoringsdrift, opgelegd door politiek Den Haag; zwaardere straffen voor vergrijpen die de maatschappij schokken. En wil laten zien dat ze doet wat de maatschappij, en politiek Den Haag, van ze verwacht. De politisering van de rechtspraak. Montesquieu, de vader van de Trias Politica, zou zich spreekwoordelijk omdraaien in zijn graf.    

Media hebben hun eigen verantwoordelijkheid. RTV Oost neemt die. Zeker, ook bij RTV Oost zijn we geneigd persberichten als uitgangspunt te nemen. De journalist die zijn vingers blauw tikt op @rechtszaken en zo snel mogelijk met een afgewogen bericht komt, krijgt voorrang. Hoor, wederhoor, zoveel mogelijk objectiviteit. RTV Oost is in de gelukkige omstandigheid daaraan te voldoen. Dat geldt echter niet voor alle media.

Niet alle media hebben de beschikking over geld of mankracht om de rechtsprekende macht te controleren. De lokale omroepen, de weblogs, de huis-aan-huisbladen. Het OM grijpt zijn kans. Verarming van de rechtspraak en de journalistiek. Maar we blijven armpje drukken.

De veranderde opstelling van het Openbaar Ministerie is exemplarisch. Ook scholen, bedrijven, voetbalverenigingen en politieke partijen sturen persberichten. Steeds meer, steeds sneller. Die hebben echter een duidelijk eigen belang. Het Openbaar Ministerie dient ook een belang, een algemeen belang: waarheidsvinding. Net als journalisten.