Nieuws
Driehonderd In Memoriams voor Joodse oorlogsslachtoffers in Enschedese synagoge
Op 13 december 1928 beleefde de Joodse gemeenschap van Enschede een feestelijk hoogtepunt: de synagoge aan de Prinsestraat werd geopend, een geroemd ontwerp van architect Karel de Bazel. Er waren zoveel belangstellenden, dat er zelfs een wachtlijst was. Nog geen twintig jaar later was de situatie rigoureus veranderd.
Van de 700 aanwezigen overleefden zeker 300 Joodse gasten de Tweede Wereldoorlog niet. Maar ze worden niet vergeten. In de banken van de grote sjoel zijn In Memoriam-kaarten aangebracht op de plek waar ze hebben gezeten. Vanmiddag wordt dit In Memoriam voor de vermoorde Joden samen met een expositie over Enschede in oorlogstijd officieel geopend.
Het idee voor de kaartjes komt van vrijwilliger Leon Brokers. Als architect heeft hij veel belangstelling voor het werk van De Bazel. Zelf werkt hij in een ander pand dat De Bazel ontwierp: de voormalige villa van textielfabrikant Menko, bij Enschedeërs ook wel bekend als Hotel Memphis.
Een confronterende klus
Aan de hand van de lijst van genodigden en een lijst met namen van leden van de Joode gemeenschap kon hij niet alleen reconstrueren wie waar zat, maar ook wat hun familierelatie was. Dat was nog een hele klus, want van de vrouwen werd vaak alleen vermeld met wie ze getrouwd waren.
Uiteindelijk is van alle aanwezigen een In memoriamkaartje gemaakt met naam, geboorte- en sterfdatum en ander bijzonderheden zoals directe familieleden, adres en beroep.
De voorste banken naast die van het bestuur waren destijds gereserveerd voor de burgemeesters van Lonneker en Enschede, wethouders, architecten en journalisten. In die banken vind je weinig kaartjes. Maar hoe verder je naar achteren komt, des te meer kaartjes je ziet. Met bekende namen als De Leeuw, Frankenhuis, Menko, van Gelder, Themans. Voor Brokers was het confronterend: "Je ziet dat er heel jonge, maar ook heel oude mensen werden omgebracht."
Met het In Memoriam wordt duidelijk zichtbaar wat de impact was van de Tweede Wereldoorlog op de Enschedese Joodse gemeenschap. Die werd meer dan gehalveerd.
Enschede, stad in oorlogstijd
Eric Heijink is van jongs af aan al gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog. Hij heeft inmiddels een indrukwekkende verzameling over Enschede als stad in oorlogstijd, met brieven, documenten en foto's. Over een aantal Joodse mensen die bij de opening van de synagoge aanwezig waren, heeft hij meer informatie.
De familie Themans
Zijn collectie bevat brieven en foto's van de familie Themans. De familie was bij de opening van de synagoge aanwezig met negen familieleden. Twee zonen van vader Salomon Themans, Simon en Bernard, werden opgepakt bij de Twentse razzia in september 1941.
Vanuit een gymnastieklokaal van het Stedelijk Lyceum aan de Beltstraat schreven ze een kattebelletje aan hun ouders: "Als er verder niets ergers gebeurt, is het zelfs wel een leuk avontuurtje", schrijven de jongens onder meer.
Nog datzelfde jaar overlijden beide broers in het kamp Mauthausen. Ook vader Salomon overleeft de oorlog niet. Hij sterft twee jaar later in zijn woonplaats. Vader wordt herdacht op stoel 189, zoon Bernard op stoel 110 en Simon op stoel 342. Uit het onderzoek van Brokers blijkt dat ook twee zussen van Salomon, te weten Antje Hoek - Themans (stoel 127) en Malthilde Sanders - Themans, (stoel 103) de oorlog niet overleefden.
De expositie 'Enschede, stad in oorlogstijd' blijft nog tot 7 april te zien in de synagoge. Het is een aanvulling op het blijvende In Memoriam op de banken van de grote sjoel.
Een langere reportage over het In Memoriam en de tentoonstelling Enschede, stad in oorlogstijd, is te beluisteren in Hoogtij van 20 februari 2022.
