Nieuws

Wat te doen met kerkgebouwen? Losser zit met handen in het haar door strenge regels

Helma Fokkink en wethouder Harrie Nijhuis presenteerden de kerkenvisie voor Losser
Helma Fokkink en wethouder Harrie Nijhuis presenteerden de kerkenvisie voor Losser © eigen foto rtv oost / Ina Brouwer
Nederland ontkerkelijkt in rap tempo. Het Sociaal Cultureel Planbureau zegt dat minder dan de helft van de bevolking nog iets heeft met geloof of spiritualiteit. Dat is te zien aan afnemend kerkbezoek en steeds meer leegstaande kerkgebouwen. Maar wat te doen met die vaak monumentale panden? In Beuningen, gemeente Losser, wordt een herbestemming van de kerk, ondanks alle goede wil, bemoeilijkt door de strenge regels van het bisdom.
In Overijssel doen 22 gemeentes mee met het ontwikkelen van een zogenoemde kerkenvisie. Die visie kan worden gebruikt als instrument om een kerkgebouw bijvoorbeeld te verduurzamen en daarmee toekomstbestendiger te maken. Of om er (voor een deel) een andere functie aan te geven. Een van de gemeentes die nu voor die transitie staat, is de gemeente Losser.
De kerkelijke kaart van Losser is kleurrijk maar op sommige punten ook wel ingewikkeld. Helma Fokkink, die voor de gemeente de kerkenvisie samenstelde, had een flinke klus aan die opdracht.

De kerkenpuzzel van Losser

In vier van de vijf kernen van de gemeente, namelijk in Losser, Beuningen, Overdinkel en De Lutte zijn nog katholieke kerken open. De kerken van Beuningen en De Lutte vallen onder de parochie Lumen Christi. De rk-kerken in Losser en Overdinkel horen bij parochie Maria Vlucht. De kerk in Glane is al sinds de jaren negentig in gebruik als woonhuis.
Losser en Overdinkel hebben beide een protestantse kerk en in Glane is het klooster en de kathedraal van de Syrisch-Orthodoxe kerk. Alle kerken, met uitzondering de laatste, hebben te maken met afnemend kerkbezoek. Ook het Syrisch-orthodoxe St. Ephremklooster heeft te maken met een dalend aantal vrijwilligers. Drie monniken en drie nonnen houden daar de boel draaiende.
Vertegenwoordigers van de Losserse kerken nemen kerkenvisie in ontvangst
Vertegenwoordigers van de Losserse kerken nemen kerkenvisie in ontvangst © eigen foto rtv Oost / Ina Brouwer

Voorbeeld: de kerk in Beuningen

Hoe lastig het is om verantwoordelijk met kerkelijk erfgoed om te gaan, laat de situatie rond de kerk in Beuningen zien. De kerk dateert uit 1949 en biedt plaats aan ongeveer 450 personen. Ze is daarmee veel te groot voor het dorp: reguliere vieringen worden bezocht door gemiddeld 40 tot 50 parochianen, vooral 65-plussers. Bovendien zijn de stookkosten erg hoog en is het budget voor onderhoud niet meer toereikend.
De Onze Lieve Vrouwekerk in Beuningen
De Onze Lieve Vrouwekerk in Beuningen © door Michelverbeek - eigen werk
Omdat wordt verwacht dat het kerkbezoek nog verder zal teruglopen, heeft de locatieraad samen met de Dorpsraad nagedacht over een andere bestemming van de kerk. In eerste instantie wilde men de pastorie een maatschappelijke (dorps)functie geven. Kerk en pastorie zouden dan door middel van een tussengebouw met elkaar verbonden kunnen worden.

Maatschappelijke functie: wel of niet?

Op de langere termijn zou de kerk, indien noodzakelijk, dan aan de eredienst onttrokken kunnen worden. Met de opbrengsten van de verkoop van de pastorie zou de kerk opgeknapt kunnen worden. In de tussenliggende periode zou de kerk dan gesplitst kunnen worden in een sacraal deel en een maatschappelijk deel. Bij grote uitvaarten of andere grotere evenementen zou de hele kerk gebruikt kunnen worden.
Ideeën over maatschappelijk gebruik van het kerkgebouw waren er genoeg: een repetitieruimte voor de blaaskapel, concerten, vergaderruimte, bijeenkomsten voor ouderen, filmavonden en cursussen. Maar het bisdom Utrecht staat dit maatschappelijke gebruik echter niet toe in combinatie met kerkelijk gebruik en lijkt de strengste in de leer. Overige bisdommen zijn soepeler.
Ook volgens de richtlijnen van de Paus mogen Europese kerken een maatschappelijke functie vervullen. Wethouder Nijhuis: "We hebben vergelijkingsmateriaal met de andere bisdommen. Utrecht staat er heel rigide in. Het is dus blijkbaar heel erg persoonsgebonden hoe er mee wordt omgegaan. We hopen dat het bisdom gaat nadenken over het belang van het behoud van die gebouwen en dat ze daar enigszins in gaan bewegen."
Het bisdom Utrecht staat er heel rigide in. Het is blijkbaar heel persoonsgebonden
Wethouder Nijhuis over maatschappelijk gebruik van een kerkgebouw

Alternatief

Het aartsbisdom Utrecht is echter onverbiddelijk: een andere functie voor de kerk in een deel van het gebouw betekent dat de kerk uit de eredienst gehaald moet worden. De meeste inwoners van Beuningen willen dat niet.
Inmiddels staat de tijd niet stil en lijkt er in Beuningen op een andere plek een alternatief te ontstaan voor een maatschappelijke dorpsfunctie: in een nieuw te bouwen school met sportzaal. Als de plannen doorgaan, heeft dat ook gevolgen voor de verhuuropbrengsten van het parochiehuis. De activiteiten die daar nu nog plaatsvinden zouden dan verhuizen naar de nieuwe school.
Het is niet ondenkbaar dat kerk en pastorie op den duur worden verkocht en verbouwd tot appartementen. Maar het liefst ziet men in Beuningen dat er toestemming zou komen vanuit het bisdom voor een dorpsfunctie in de kerk. "Het is een breed gedragen wens om de kerk als gebouw te behouden, liefst met een functie die daar dicht bij past", valt te lezen in de kerkenvisie.

Belang en rol van de overheid

Kerken zorgen voor stevige netwerken waar ook de overheid baat bij heeft. Niet alleen bij het signaleren en bestrijden van eenzaamheid en armoede maar ook bij de leefbaarheid in de kernen. De gemeente kan de kerken helpen bij het zoeken naar bestaande en nieuwe financieringen en adviezen over bijvoorbeeld verduurzaming, onderhoud en restauratie van de veelal monumentale gebouwen.
De provincie Overijssel ziet voor zichzelf vooral een verbindende rol weggelegd als het gaat om behoud van religieus erfgoed. Op diverse websites wordt ondersteuning aangeboden.
Op Erfgoed met karakter wordt het beleid van de provincie uitgelegd. Het Cultuurfonds Monumenten Overijssel verstrekt leningen voor onderhoud, restauratie of verduurzaming van monumenten. De Monumentenwacht helpt bij periodiek onderhoud en geeft praktische tips en adviezen. Projecten die het verhaal vertellen achter een karakteristiek gebouw of die bijdragen aan het behoud van de streekcultuur, kunnen in aanmerking komen voor subsidie van Het Verhaal van Overijssel. Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Overijssel heeft sinds kort een 'duurzaamheidsspreekuur' waar eigenaren terecht kunnen het verduurzamen van hun kerk of monument.
Een langere reportage over de kerkenvisie van Losser is hier te beluisteren.

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.