Weidevogelrapport van Rekenkamer is volgens ecoloog een 'flutrapport'

Struinend door het natuurgebied De Wieden wordt ecoloog Obe Brandsma vanuit de lucht gevolgd door een kievit. De typische zwart-witte weidevogel houdt hem scherp in de gaten. Stel je voor dat hij op haar nestje trapt of haar eieren opeet. Maar deze natuurkenner doet er alles aan om de vogels in dit gebied in kaart te brengen en te beschermen. Hij weet precies waar de nesten liggen en hoeveel eieren er zijn gelegd. Dan bukt hij. "Helaas, dit nestje is leeg. Er liggen geen eierschalen in, dus er zijn geen jongen uit het ei gekropen. Hij is leeggeroofd."

Brandsma is beleidsmedewerker natuur en landschap bij de provincie Overijssel. Volgens hem heeft de Rekenkamer het onderzoek niet goed gedaan. "Wanneer je aan 'alleen nestbeheer' doet en een polletje gras om het nest heen laat staan, dan gaan die kuikens het niet redden. Dat ben ik zeker met de rekenkamer eens."

Kuikens eten insecten en die zitten nauwelijks op Engels raaigras, maar wel op bloemen van kruiden. De natte grond is nodig voor volwassen vogels, waar ze wormen uit kunnen pikken. "Maar de Rekenkamer heeft alleen gekeken naar het aantal hectares waar subsidie heen gaat, maar niet naar waar het geld letterlijk naar toe ging. In Overijssel krijgen de boeren alleen subsidie wanneer ze de nesten beschermen, in combinatie met 'niet maaien' tot een bepaalde datum in juni. Twee procent van het geld gaat naar 'alleen nestbeheer' en de andere 98 procent gaat naar boeren die veel meer doen voor de weidevogels."

Zo hebben steeds meer boeren een stuk land waar kruidenrijk grasland mag ontstaan. Henk van Leusen, melkveehouder uit Zwolle en coördinator van het Collectief noordwest Overijssel, heeft verdeeld onder de boeren om hem heen alles wat de weidevogel graag wil hebben. "Wij hebben stroken met kruiden. Maar het duurt vier tot vijf jaar voordat een weiland met Engels raaigras omgevormd is tot een kruidenrijk grasland. Ik gooi daar geen drijfmest op, maar gebruik de droge stalmest. Dat is beter voor de kruiden en het bodemleven. En ik zorg dat het niet gemaaid wordt."

Water is essentieel voor de weidevogel. "Boeren hebben liever geen nat land, want dan kunnen ze het niet bewerken," legt Brandsma uit. "Daarom creëren ze plasdras plekken. Dan wordt er op een stuk land water uit de sloot gepompt." Volgens Van Leusen werkt dat prima. "Dat heeft mijn buurman, in het stuk land hiernaast. Het is een soort magneet voor de vogels. Ze zien het gelijk. En dan gaan ze in het droge deel, dus in het weiland met Engels raaigras broeden. Omdat dat gras snel groeit, vindt de volwassen vogel daar met het nest beschutting. En als de jongen komen, lopen die vanzelf naar het stuk waar de kruiden staan."

Van Leusen benadrukt dat boeren al deze maatregelen niet zonder subsidie zouden kunnen doen. "Ik noem het liever vergoeding van kosten die ik anders niet zou maken. Het stuk land wat ik onder water zet, kan ik niet gebruiken en daar verlies ik dus inkomsten op. Het kruidenrijke grasland levert minder eiwit op voor mijn koeien en daarmee verlies ik melkopbrengst. Bovendien ben ik heel druk om die weidevogels te beschermen. Als er een vos rondloopt, moet ik de jager bellen. Als mijn loonwerker gaat maaien, moet ik hem duidelijk laten weten welke stroken hij moet laten staan. En ook dat er geen drijfmest op mag, maar gewone stalmest. Maar ook bel ik met de vrijwillige vogelbeschermers wanneer ik ga maaien. Die helpen dan om de nesten te beschermen. Het is echt geen gratis geld."

Toch zeggen biologen dat het beter is voor de weidevogel als de waterstand over een groot stuk wordt verhoogd. Dick van Hoffen, bioloog uit Zwolle, lid van de RTV Oost facebookgroep Groen Overijssel, zegt het volgende: "Veel eieren en jonge vogels worden opgegeten door roofdieren. Maar als de waterstand hoger zou zijn, overleven minder muizen waardoor vossen en marters minder te eten hebben en die verdwijnen dan vanzelf uit het gebied. Door een hogere waterstand groeit het gras langzamer, wat beter is voor de kruiden. En dat levert weer meer insecten op waar de kuikens van leven. Dus met een hogere waterstand verlaag je de predatie, en verhoog je de kansen van de weidevogel."

Een plek waar vernatten goed gelukt is, is in natuurgebied Overtoom-Middelveen bij Rijssen. Herman Bruggink is daar de gepassioneerde vogelteller. "Wij gaan het veld niet in. We blijven echt op het pad en tellen dan met de verrekijker." Dit gebied was landbouwgebied, maar is omgevormd naar nieuwe natuur en toen het waterpeil omhoog werd gebracht, bleek het een uitgelezen kans voor de weidevogel om hier te broeden. Het is een gekwetter vanjewelste als je door het gebied wandelt. "Toen het nog landbouwgebied was, zat hier één gruttopaartje. Nu het natuur is, zijn er al dertig."

Omdat ze niet letterlijk kunnen zien vanaf de weg hoeveel jongen er overleven, doen ze een schatting. "Wij denken één per nest. Want ook hier komt de vos wel langs om een ei of kuiken op te eten. Maar ik vind dat dat bij de natuur hoort."

Brandsma beaamt dat vernatten beter is:" Als een groter aaneengesloten stuk vernat is, zoals hier in de Wieden, zie je dat het gelijk beter gaat met de weidevogel. Maar toch moeten we hier ook de jager bellen om de vos te laten afschieten of hekken plaatsen om rovers uit het terrein te houden. Vooral de vos is een soort stofzuiger, die binnen een nacht heel veel nesten leeg vreet." De weidevogelgroep in noordwest Overijssel, waar Henk van Leusen boert, heeft zelfs vanaf 2016 camera's bij de nesten gezet om te onderzoeken welke dieren de eieren of jongen opeten. "En nog altijd zetten ze de camera's erbij." Zij houden precies bij hoe het gaat met de weidevogels in hun gebied.

Nederland is verantwoordelijk voor de Europese grutto; 80 procent broedt hier. "Daarom zijn we met zes provincies bezig met het aanvalsplan Grutto", zegt Brandsma. "We willen in Overijssel ongeveer drie gebieden van 1.000 hectare aanwijzen waar één groot weidevogelgebied komt. Dat worden dan een soort Barbapapa-vormen, die vloeiend over de verschillende landerijen gaan." Per gebied wordt er 1,2 miljoen euro vrijgemaakt. Daar bovenop komen nog de eenmalige inrichtingskosten van 1.100 euro per hectare. "En dan maar hopen dat het echt gaat lukken om de weidevogel te behouden."