Nieuws

Het is D-day voor boeren en de bouw: gaat het land van het stikstof-slot?

Vandaag is dé dag. Althans, zo luidt de belofte. De dag waarop het kabinet bekend maakt hoe het verder moet met de stikstofcrisis. En voor wie denkt: dat gaat niet over mij. Waarschijnlijk gaat het toch wel ook over jou. Want van de bouw van huizen en de aanpak van de N50, tot aan openluchtvoorstellingen; allemaal liggen ze aan banden vanwege de stikstofcrisis. Het land zit op slot. Heeft het kabinet de sleutel gevonden, en hoe gaat het dan nu verder? Dat lees je in dit artikel.
Laten we bij het begin beginnen. Hoe zit het nou precies? Een poging tot het uitleggen van een nogal complex probleem in gewone-mensen-taal.
In Nederland stoten we volgens de normen veel te veel stikstof uit. Zie het als een emmer, die echt helemaal vol zit. Elke druppel die erbij komt, stroomt over. Om te voorkomen dat dat gebeurt, is de stikstofkraan helemaal dichtgedraaid: elke nieuwe activiteit die zorgt voor stikstofuitstoot, kan dus niet doorgaan.

Geen weg, geen huis

Daarom kunnen er bijvoorbeeld geen woningen worden gebouwd of wegen worden aangelegd of verbreed, en worden zelfs theatervoorstellingen in de buitenlucht verboden. Iedere auto die daarvoor rijdt, stoot immers ook stikstof uit. Druppel en emmer, dat werk. Het gaat bij de stikstofuitstoot overigens (ook) om papieren werkelijkheden, die werkt volgens modellen.
Geen papieren werkelijkheid is dat de natuur de dupe is van al die stikstofuitstoot - en dat mag niet. Voor natuurgebieden met de beschermde Natura2000-status, heeft de Nederlandse overheid namelijk jaren geleden met zichzelf afgesproken dat we die natuur moeten beschermen. Daarvoor moet onder meer de stikstofuitstoot dicht in de buurt van die gebieden, drastisch omlaag. In Overijssel hebben we in totaal 24 Natura2000-gebieden.

Rechter veegt beleid van tafel

Maar hoe zijn we nou zover gekomen dat Nederland, van de ene op de andere dag, op slot ging? Directe aanleiding daarvoor is een uitspraak van de Raad van State - de hoogste rechter van ons land. Die zette in 2019 een streep door het toenmalige stikstofbeleid, het Programma Aanpak Stikstof.
Gevolg daarvan was dat er per direct geen vergunningen meer werden verstrekt aan boeren én bouwers. De emmer zat immers al tot de nok toe vol.
Veel boeren breidden voor 2019 hun bedrijf uit. Dat deden ze volgens het toen geldende beleid, het Programma Aanpak Stikstof (PAS), waarbij een deel alleen een melding hoefde te maken van hun uitbreiding. Daarom worden zij PAS-melders genoemd. Toen de Raad van State in 2019 een streep zette door het beleid, werden die bedrijven illegaal. Het kabinet beloofde de bedrijven te legaliseren, omdat ze te goeder trouw hadden gehandeld. Dat is tot op heden niet gebeurd. Overijssel kondigde daarom vorige week aan zelf een oplossing te zoeken voor de 350 PAS-melders in de provincie..

100 kilometer per uur

In reactie op die uitspraak werd, om het bouwen van woningen mogelijk te maken, de maximumsnelheid verlaagd naar 100 kilometer per uur. Dat had voor even effect: zo'n 33.000 woningen konden daardoor tóch gebouwd. Maar al snel bleek: de 'stikstofwinst' van de snelheidsverlaging wat te optimistisch ingeschat. Verhogen van de snelheid kon niet meer (vanwege die volle emmer) maar bouwen dankzij de verlaging dus evenmin (de emmer zat nog steeds vol).
Er is dus meer nodig om de stikstofuitstoot terug te dringen. Grover geschut. Nu komen we bij de boeren.
Want de grootste hap van alle stikstofuitstoot - zo'n veertig procent - komt voor rekening van die boeren. Het idee is daarom dat bij hen de meeste winst is te halen. Daarbij is de gedachte: hoe minder boerenactiviteit, hoe minder uitstoot. Dus elke boerenbedrijf dat van honderd koeien teruggaat naar vijftig, daarvan halveert de uitstoot.
Koeien produceren mest
Koeien produceren mest © RTV Oost\Chantal Everaardt

Uitkopen?

Het uitkopen van boeren is daarom een optie die al lang op tafel ligt. Maar daarmee kom je aan de inkomens van die boeren, aan hun oudedagvoorzieningen, hun toekomst, hun leven. Verplichte uitkoopplannen stuiten vanaf het begin op veel weerstand.
In de brief die minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) vandaag naar de Tweede Kamer stuurt, staat hoeveel stikstofuitstoot er moet worden gereduceerd. Volgens ingewijden die dagblad NRC sprak moet bij sommige natuurgebieden de stikstofuitstoot met zelfs tachtig procent worden teruggebracht. Volgens sommigen is dat onhaalbaar.

Provincie aan zet

In de brief die vanmiddag naar de Kamer wordt gestuurd staat niet hoe de doelen bereikt moeten worden. In het regeerakkoord staat dat die taak aan de provincies wordt gelaten. Gedeputeerde Gert Harm ten Bolscher heeft onlangs al wel een 'technische briefing' gehad, zo zei hij woensdag in Provinciale Staten. Daarin werden hij en zijn collega's bijgepraat over de plannen. Maar daarbij is niet concreet verteld hoeveel stikstofreductie er in Overijssel moet worden gerealiseerd.
Hoe de provincies de uitstoot terugdringen, mogen ze dus zelf bepalen. Tot juli volgend jaar hebben de provincies de tijd om een plan te ontwikkelen. Als dat wordt goedgekeurd, stelt het Rijk daarvoor geld beschikbaar. Het kabinet heeft in totaal 25 miljard uitgetrokken om het stikstofprobleem op te lossen. En worden de plannen van de provincies niet goedgekeurd, dan grijpt de minister in. Onteigening van boeren is dan een reëel scenario.

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.