Hoe kan een Afrikaans varkensvirus in Europa belanden?

De van oorsprong uit Afrika afkomstige ziekte komt voornamelijk voor in landen onder de Sahara. De Afrikaanse varkenspest werd voor het eerst in 1927 ontdekt. Het virus kan lang overleven, van enkele weken tot een jaar. In voedsel kan het een aantal maanden overleven, in bevroren vlees zelfs jaren.

Zo rond de jaren zestig van de vorige eeuw kwam het virus Europa binnen. Eerst in Portugal en daarna in landen als Spanje, Frankrijk, Italië en België. De eerste besmettingen in Nederland met de Afrikaanse varkenspest vonden plaats in 1986.

In de jaren negentig verdween het virus weer uit Europa (met uitzondering van het eiland Sardinië). In 1997 en 1998 brak in Nederland de klassieke varkenspest uit. 429 bedrijven raakten besmet en 1775 bedrijven werden geruimd. Verder werden zo'n twaalf miljoen varkens geruimd. Dit was ook de laatste keer dat het virus in Nederland opdook.

Na een aantal jaren van afwezigheid dook de Afrikaanse varkenspest in 2007 op in Georgië. Vanaf toen maakte het virus een opmars. Via Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland (2013). In 2014 werden ook de eerste besmette wilde zwijnen gevonden in Polen en Litouwen. Hiermee werd het virus ook in de Europese Unie geïntroduceerd. Andere landen, zoals Finland, Litouwen, gevolgd door landen als Tsjechië, Roemenië en Hongarije, kregen ook met de Afrikaanse varkenspest te maken. Uiteindelijke kwam het virus in 2018 ook in België voor.

In 2020 raken er dieren met de Afrikaanse varkenspest besmet in Duitsland, met name langs de Poolse grens (zie kaartje). Varkenshouders in Nederland en Overijssel vrezen dat het een kwestie van tijd is dat het virus ook in Nederland zal aankomen.

En dat is niet zo gek. Want het virus kan zich op verschillende manieren verspreiden. Bijvoorbeeld door wilde zwijnen die vrijuit tussen Duitsland en Nederland lopen. Een wild zwijn kan het virus oplopen van andere wilde zwijnen of via besmet slachtafval of voedselresten (bijvoorbeeld keukenafval uit restaurants). Besmette wilde zwijnen kunnen varkens op een boerderij besmetten. Varkens kunnen het virus ook oplopen via veevoer, andere besmette varkens of besmette materialen zoals auto's voor veevervoer.

Tot nu toe lijkt het er op dat de meeste verspreiding komt door menselijk handelen. Jagers in de provincie Overijssel hebben meer ruimte gekregen om op wilde zwijnen te jagen om problemen te voorkomen. Overigens zijn er ook maateregelen genomen, zoals het plaatsen van bordjes, om zwerfafval tegen te gaan. De ziekte is namelijk zó besmettelijk dat een uitbraak zou kunnen plaatsvinden via besmet afval.

Nu het virus zo dichtbij Nederland is, worden de draaiboeken uit de kast gehaald om besmettingen in Nederland te voorkomen. Er is een crisisteam vanuit het Ministerie van Landbouw opgezet. Zo moeten de hygiënemaatregelen zo goed mogelijk in acht worden genomen. Vervoersmiddelen uit Duitsland moeten zelfs twee keer gereinigd en ontsmet worden. Ook wordt er gewezen op de risico's van de losse import van losse grondstoffen voor diervoeding.

Mocht het Afrikaanse virus opdoemen bij een varkenshouderij dan volgt een ruiming van alle varkens van het getroffen bedrijf door de Nationale Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). In een cirkel rondom het besmette bedrijf komt een vervoersverbod van varkens. In Duitsland is dat rondom het besmette bedrijf ook al het geval.

Tot nu toe is er geen vaccin tegen de varkenspest. De ontwikkeling gaat heel langzaam. En mocht er wel binnenkort een vaccin zijn, dan mogen de varkenshouders het niet gebruiken vanwege het handelsbeleid tussen Nederland en de Europese Unie. Daarin staat dat de varkens niet preventief worden gevaccineerd tegen ziektes maar dat ze geruimd worden bij een uitbraak.

Dus worden bij een uitbraak alle varkens op een besmet bedrijf, en één kilometer daaromheen, gedood. Het gaat om veel dieren want per varkenshouderij worden vaak duizenden varkens gehouden. Dierenwelzijn organisaties, zoals Varkens in Nood, pleiten daarom voor maatregelen. Bijvoorbeeld door het aantal bedrijven te verkleinen.