Poelkikker zit dwars: oplossing onveilige spoorwegovergangen in Overijssel vertraagd

Het had een rustige, ontspannen dag moeten zijn. Zestig oldtimers tuffen in november 2011 door het Sallandse landschap, als onderdeel van een rally. Met een ouderwetse kaart voor de navigator en het oldtimerstuur voor de chauffeur, kijken welk team de kortste route weet te rijden. Maar als enkele wagens een verkeerde afslag nemen bij Olst, gaat het gruwelijk mis. Op de onbewaakte spoorwegovergang met de Oude Allee knalt een trein op een oldtimer: twee deelnemers komen te overlijden.

Nu, twaalf jaar later, is de spoorwegovergang nog altijd onbewaakt. Al is een geel bordje wel toegevoegd: "Kijk uit!! Onbewaakte overweg", staat er in kapitalen. "Dat ongeluk van toen bewijst dat deze overgangen echt een risico met zich meebrengen. Daar moeten we vanaf", vertelt Aldert Baas van ProRail. Nooit meer zo'n ongeluk. Maar de situatie is nog steeds hetzelfde, en de installatie van spoorbomen laat op zich wachten. Door een kikker.

Eerst een blik op het waarom. Na een rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (2018) over spoorwegkruisingen stelde ProRail een doel: voor eind 2023 zijn alle 180 NABO's (Niet Actief Beveiligde Overweg) opgeheven. Maar op dit moment staat de teller op 111. In Overijssel - een provincie met relatief veel onbewaakte overgangen - bestaan nog zeventien van deze NABO's. Evenveel zijn er inmiddels aangepakt, waarvan twee onlangs nog, in de gemeente Ommen.

De probleemovergangen bevinden zich in Overijssel voornamelijk op de lijnen Hengelo-Zutphen en Zwolle-Hardenberg.

Dit jaar hoopt Prorail nog tien overgangen op te heffen in Overijssel. Van zeven onbewaakte overgangen is de kans groot dat het voor 2024 niet gaat lukken. ProRail stuit, ook elders in het land, op de nodige obstakels bij de wens om de kruisingen te verwijderen.

Grondeigenaren willen niet altijd meewerken, vanwege uiteenlopende redenen. Een overgang kan bijvoorbeeld veel gebruikt worden door bijvoorbeeld een boer. Denk aan loonwerker Gerrit; hij vertelde afgelopen jaar bij RTV Oost dat hij 7 kilometer om moet rijden door de sluiting van een overgang in Ambt Delden.

Niet alleen door het uitblijven van overeenkomsten met grondeigenaren - ProRail kan juridisch niks afdwingen - loopt het verwijderen van onbewaakte overgangen vertraging op, ook het personeels- en materiaaltekort speelt een rol. "Soms zijn aannemers gewoon niet meer beschikbaar", zegt Baas over het probleem dat bijvoorbeeld in Raalte speelt. En dan is er nog die derde oorzaak, zoals in Olst. Bijzondere plant- en diersoorten.

"Nu hoor je niet zoveel, maar in de zomer schalt hier het gekwaak van onder andere de poelkikker", vertelt ecoloog Folkert Volbeda staand naast een watertje direct langs de overgang. "Een beschermde soort, die hier in de zomer in het water zit. En nu, in de winter, op het land in holletjes van bijvoorbeeld het spoortalud." Vanwege de natuurbescherming moet ProRail rekening houden met de amfibie. Zoals op andere plekken ook met de knoflookpad, kamsalamander, das of bever. En dat betekent grondig onderzoek uitvoeren, vergunningen en ontheffingen aanvragen en vooral ook: niet graven als de kikkers in het talud zitten.

Het betekent dat ProRail de helft van het jaar weinig kan uitrichten op deze plek. Het idee is om de overgang te beveiligen met spoorbomen, maar dat gaat niet zomaar. "Dat kost zo 1 à 2 miljoen euro", weet Baas. Daar betaalt een gemeente ook aan mee. Het spoor kruist hier een onverharde weg. Na een ochtend polsen blijkt een enkele hardloper en hondenbaasje de overgang te gebruiken. Baas:" Zelf dacht ik eerst ook: dat is gewoon die slagbomen neerzetten. Maar het hele beveiligingssysteem installeren is wat meer werk. We graven naar beide kanten kilometers ver in de grond, zodat de bomen ook de trein kunnen opmerken."

Voordat er daadwerkelijk gewerkt wordt, zal het talud kort gemaaid worden door ProRail. "Zodat de poelkikker niet per ongeluk het talud opkruipt om te zonnen. We maken het dan even onaantrekkelijk voor ze", legt Volbeda uit. Tussen april en oktober zal hier gegraven worden. Treffen ecologen de knoflookpad aan, dan mag ProRail de werkzaamheden enkel en alleen in april uitvoeren. "Het is altijd puzzelen."

Als ProRail een onbewaakte spoorwegovergang aanpakt, resulteert dat soms in het daadwerkelijk opheffen van de overgang. In andere gevallen zorgt ProRail voor traditionele spoorbomen, of bijvoorbeeld een spoortrap voor voetgangers.

Gemiddeld vallen er per jaar twee doden bij onbewaakte spoorwegovergangen in Nederland. En dus doet ProRail er alles aan om ongelukken zoals die met de oldtimerrally te voorkomen. In Zenderen ging het in 2021 nog mis, toen een 21-jarige maaltijdbezorger uit Hengelo met zijn bestelbus gegrepen werd door een goederentrein. Extra tragisch: hij kwam bij die overgang eten brengen naar twee toezichthouders, die de overgang 'met hun ogen' bewaakten. Omdat de bestelwagen langzaam reed, verwachtte de machinist dat hij zou stoppen. Dat gebeurde niet.

Drie maanden na het ongeluk werd de NABO opgeheven.

Maar zo snel lukt het dus lang niet altijd. Voorlopig is Overijssel nog niet af van de onbewaakte overgangen.