Nieuws

'Vergeten April-meistaking moet 80 jaar na dato de erkenning krijgen die het verdient'

SS-politiechef Hanns Rauter (uiterst rechts) trad keihard op tegen de stakingen
SS-politiechef Hanns Rauter (uiterst rechts) trad keihard op tegen de stakingen © ANP
Het was het grootste volksverzet tegen de Duitse bezetter en het begon allemaal op 29 april 1943 bij machinefabriek Stork in Hengelo. Maar daar waar de Februaristaking in 1941 bij veel mensen op z'n minst een belletje doet rinkelen, is de kennis over de April-meistaking veel kleiner. Dat moet veranderen en daarom wordt dit jaar, 80 jaar na dato, groot ingezet op het herdenken van wat een belangrijk moment in de oorlog bleek te zijn. "Het wordt tijd dat de staking de erkenning en herkenning krijgt die het verdient."
De lont in het kruitvat? Een bevel van Adolf Hitler, die op 29 april 1943 aankondigde dat zo'n 300.000 Nederlandse oud-militairen opnieuw krijgsgevangen werden en naar Duitsland moesten om de oorlogsindustrie draaiende te houden. Nederlanders die weigerden konden keiharde maatregelen verwachten.
Nog diezelfde middag legden 3000 medewerkers van machinefabriek Stork het werk neer, uit protest. Vanuit Hengelo verspreidde het nieuws zich door voornamelijk Noord- en Zuid-Nederland, en legden anderen ook het werk neer. Uiteindelijk deden honderdduizenden mensen, onder wie voornamelijk fabrieksmedewerkers, mijnwerkers en agrariërs, mee aan de stakingen.
Tekst gaat verder onder de video

Duitse represailles

De Duitsers reageerden woedend en sloegen keihard terug: zowel stakers als niet-stakers werden gefusilleerd. Uiteindelijk kwamen zo'n 200 mensen, onder wie 22 in Overijssel, om het leven door executie of in strafkampen. De staking eindigde op 3 mei en het bevel werd niet ingetrokken. Toch was het een omslag in de oorlog in Nederland, want het verzet tegen de Duitsers nam na de staking flink toe. De Duitsers hadden immers hun ware gezicht laten zien.
In de jaren na de oorlog werd amper tot nooit gesproken over de staking door mensen die erbij betrokken waren. En ook in de decennia daarna werd weinig stilgestaan bij de actie en de gevolgen die het voor deelnemers, omstanders en nabestaanden heeft gehad. Wel werd in 2019 een monument onthuld achter het station van Hengelo, vlak bij de locatie van Stork.
"Het wordt tijd dat de staking de erkenning en herkenning krijgen die het verdient", zegt Brita Röhl van het comité Herdenking April-meistakingen 1943. "Het heeft een ongelooflijke impact gehad in Nederland. Er zijn heel veel gezinnen getroffen en de gevolgen daarvan zijn nog steeds voelbaar, zoveel generaties later. Het is heel erg belangrijk dat we ons realiseren hoeveel mensen en gezinnen hun leven opgeofferd hebben voor onze vrijheid en de vrijheid zoals we nu leven."

Nadruk op educatie

Het programma begint al op 9 maart en is zeer uitgebreid. Er wordt niet alleen in Hengelo, maar ook in de rest van het land stilgestaan bij het gebeuren. Er zijn twee speerpunten, zegt Hans de Gruil van de Hengelose afdeling van het comité Herdenking April-meistakingen 1943.
"Ten eerste de educatie voor de leerlingen van de basisscholen, voortgezet onderwijs, mbo en hbo. En daarnaast alle activiteiten rondom 29 april, de dag dat in 1943 uitbrak in Hengelo. De staking is uniek voor Hengelo en dat maakt ook dat Hengelo een bijzondere plaats inneemt. En daar willen we blijvend aandacht aan besteden en omdat het dit jaar 80 jaar geleden plaatsvond willen we dat extra op de kaart zetten."
Met het nieuws over het gebrek aan kennis over en de twijfel aan het bestaan van de Holocaust, lijkt educatie ineens een stuk belangrijker te zijn geworden. "We waren al gemotiveerd om deze April-meistakingen te herdenken en toen dit binnenkwam waren we blij dat we al onze prioriteiten bij de educatie van de jeugd gelegd hadden", zegt De Gruil.

Overal activiteiten

Naast lesmateriaal voor scholen, zijn er filmvertoningen, tentoonstellingen en lezingen in Hengelo. Maar ook op andere plekken, zoals in Heerlen, Doetinchem en Gorredijk worden onder meer tentoonstellingen opgezet. Verder is Johanna ter Steege bezig met de theaterproductie De Vergeten Twentse Lente, wordt er gewerkt aan een boek, is BNNVARA van plan om een documentaire te maken. Het is een kleine greep uit alle initiatieven in Hengelo en de rest van het land.
En natuurlijk is er op 29 april die herdenking, die dit jaar in Hengelo groot wordt aangepakt. Ook in andere plaatsen in het land wordt dan stilgestaan bij de daad van verzet die een half miljoen mensen op de been bracht en een belangrijk moment in de Nederlandse geschiedenis werd.
De gemeente Hengelo heeft 80.000 euro beschikbaar gesteld voor bestaande en nieuwe initiatieven die de 80-jarige herdenking ondersteunen. De activiteiten die tot nu toe bekend zijn, zijn terug te vinden via deze link. Nieuwe activiteiten zullen daar later ook terug te vinden zijn. Een website waar het verhaal van de staking wordt verteld wordt binnenkort gelanceerd.

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.