Nieuws
Documentaire volgt het spoor van de wolf in Overijssel
25 februari 2023, 07:00 • 11 minuten leestijd
Al zeven jaar laat de wolf zich zo nu en dan zien in Overijssel. Afgelopen jaar heeft één wolvin ruim vier maanden in onze provincie gewoond, maar zij lijkt verdwenen. Met grote gevolgen voor schapenhouders, die door haar vertrek nog steeds geen subsidies ontvangen om wolfwerende hekken aan te schaffen.
In de documentaire 'Het spoor van de wolf' die RTV Oost zaterdag 25 februari vanaf 17:30 elk uur uitzendt, vertellen mensen over sporen die de wolf achterlaat, onder meer in Overijssel . Van voetafdrukken, uitwerpselen tot schapen die het slachtoffer van de wolf zijn. De documentairemakers, cameravrouw Hylkje Niks en verslaggeefster Jauke Boerdam, gingen in gesprek met schapeneigenaren en wolvenkenners om meer begrip te krijgen voor het nut en de angst voor de wolf.
Voorjaar
Het is paartijd voor de wolf. De wolven die de roedel moeten verlaten, gaan op zoek gaan naar een eigen territorium. De kans dat de wolf in onze provincie rondstruint, is in deze periode van het jaar het grootst. Schapenhouders hopen dat de provincie Overijssel subsidie gaat verlenen, zodat ze hoge hekken kunnen aanschaffen. In Drenthe en op de Veluwe gebeurt dat al.
Maar zolang de wolf niet langer dan zes maanden in Overijssel heeft gewoond, verleent de provincie geen subsidie. Schapenboeren kunnen noodhekken lenen, zodra ze een aanval van de wolf hebben gehad. Ook daar zitten voorwaarden aan vast. En dat terwijl er nog niet eerder zoveel aanvallen zijn geweest als in het afgelopen jaar.
Taak van provincie
De provincie is wettelijk verantwoordelijk voor het natuurbeleid in relatie tot wolven. Zij regelen de bescherming van de wolf, de monitoring, tegemoetkomingen in faunaschade en het verlenen van ontheffingen. Een eigenaar van gehouden hoefdieren kan een noodset wolfwerende hekken lenen als er minimaal drie aanvallen in tien dagen binnen een straal van tien kilometer zijn geweest. Er moeten bij alle aanvallen hoefdieren gedood of gewond zijn én de aanvallen moeten gemeld zijn bij BIJ12.nl.
De provincie is wettelijk verantwoordelijk voor het natuurbeleid in relatie tot wolven. Zij regelen de bescherming van de wolf, de monitoring, tegemoetkomingen in faunaschade en het verlenen van ontheffingen. Een eigenaar van gehouden hoefdieren kan een noodset wolfwerende hekken lenen als er minimaal drie aanvallen in tien dagen binnen een straal van tien kilometer zijn geweest. Er moeten bij alle aanvallen hoefdieren gedood of gewond zijn én de aanvallen moeten gemeld zijn bij BIJ12.nl.
Als er heel veel dieren slachtoffer zijn geworden, kan de provincie besluiten om van de genoemde ondergrens af te wijken. Dit geldt voor schapen, geiten, pony’s, veulens tot één jaar oud, ezels, runderen, scharrelvarkens en alpaca’s. Per aanvrager is dit maximaal 500 meter raster. Een noodset wordt uitgeleend voor maximaal twee maanden. De provincie kan de noodset terugvorderen wanneer binnen veertien dagen in een straal van tien kilometer geen aanvallen meer hebben plaatsgevonden, of als er ergens anders in de provincie meer aanvallen zijn.
Het spoor van de Wolf
Het is mistig in het Twentse veengebied. Op zoek naar sporen loopt wolvenkenner en ecoloog Mark Zekhuis door de hoge grassen. "Hier heeft de wolf meer dan vier maanden gewoond. Het ging om een vrouwtje uit Duitsland, dat hebben we kunnen herleiden door het DNA uit de uitwerpselen te laten analyseren."
Op de foto is duidelijk te zien dat het anders is dan hondenpoep. "De uitwerpselen zijn veel groter", legt Zekhuis uit. "Wolven markeren daarmee hun territorium en zorgen ervoor dat deze juist op grotere kruispunten liggen. Wanneer een andere wolf er langs loopt, zal hij ruiken dat er al een wolf woont en of het een mannetje of een vrouwtje is."
De wolf zorgt ervoor dat groot wild opgejaagd wordt. Reeën en edelherten vreten zo niet één stuk kaal en planten en bomen krijgen de kans om uit te groeien tot volwassen exemplaren. Zo versterkt de wolf indirect de biodiversiteit. Daarnaast vangt hij zieke dieren, zodat de sterkste overleven. Karkassen die de wolf achterlaat leveren weer voedsel voor aaseters, zoals raven, vossen en roofvogels.
Angst voor wolf
Bewoners die langs de rand van het veengebied wonen, vinden het spannend om hun hond 's avonds uit te laten. "Ik vind het een prachtig beest, maar ik weet niet wat die wolf doet als hij mijn hond tegen het lijf loopt. Ik wil niet dat hij in een gevecht terecht komt," zegt Dirk de Jonge. "En ook de kippen los laten terwijl de wolf hier rondloopt, geeft geen goed gevoel. Nederland is volgens mij echt te klein voor de wolf."
Bijeenkomsten afgezegd
De discussie over de wolf loopt zo hoog op, dat sommige bijeenkomsten zijn gecanceld. In Drenthe heeft Natuurmonumenten een wolvenbijeenkomst uit voorzorg afgezegd en vrijdag 24 februari meldde omroep Gelderland dat de wolvenbijeenkomst in het Gelderse Putten is afgezegd.
Beschermde diersoort
De wolf is volgens de Europese natuurwet een beschermde diersoort en mag niet gedood of verjaagd worden. 150 jaar geleden leefde de wolf nog in Nederland en dat hij nu terug is, is een feit.
Op deze kaart van de zoogdiervereniging kun je zien waar tot mei 2021 wolven zich gevestigd hebben, dus wolven die echt die plek gekozen hebben als territorium. Deze kaart wordt nog bijgewerkt met de data van 2022. In 2017 werd de tweede wolf van Nederland gezien in onze provincie, in Beuningen.
Vier wolvenroedels
De eerste wolf vestigde zich in 2018 op de Noord-Veluwe. Begin 2019 voegde zich hier een tweede wolf bij. Dit paartje kreeg sinds 2019 ieder jaar jongen. De afgelopen jaren ontstonden er meer wolvenparen. In 2022 zijn er inmiddels bij vier wolvenparen minimaal zestien wolvenwelpen geboren, in het gebied Zuidwest-Drenthe/Zuidoost-Fryslân, de Noord-Veluwe, de Midden-Veluwe en in Park de Hoge Veluwe. In Overijssel heeft zich tot nu toe nog geen wolf gevestigd.
De eerste wolf vestigde zich in 2018 op de Noord-Veluwe. Begin 2019 voegde zich hier een tweede wolf bij. Dit paartje kreeg sinds 2019 ieder jaar jongen. De afgelopen jaren ontstonden er meer wolvenparen. In 2022 zijn er inmiddels bij vier wolvenparen minimaal zestien wolvenwelpen geboren, in het gebied Zuidwest-Drenthe/Zuidoost-Fryslân, de Noord-Veluwe, de Midden-Veluwe en in Park de Hoge Veluwe. In Overijssel heeft zich tot nu toe nog geen wolf gevestigd.
Er zijn dus vier roedels in Nederland. Daarnaast is er regelmatig activiteit op de Zuidwest-Veluwe, in het grensgebied tussen Noord-Brabant en Limburg en in de regio Zuidwest-Brabant en Zeeland. Ook zijn er diverse wolventerritoria vlak over de grens met Duitsland en België. De wolf is een beschermde diersoort. Dat betekent dat het doden, vangen en opzettelijk verstoren van wolven verboden is. Vanwege deze bescherming moet de wolf in Nederland gemonitord worden.
Elf dode schapen
De schapen die het veengebied beheren, zijn afgelopen zomer meerdere malen aangevallen. "We vonden eerst één dood schaap in het gebied, waarvan we dachten dat hij een natuurlijke dood had gehad en aangevreten was door andere dieren," vertelt Hans Fokke van de vereniging Het Veenschap.
"Maar toen er opeens meerdere schapen tegelijkertijd waren aangevallen, hadden we het vermoeden dat er een wolf in het gebied was." Na DNA-onderzoek bleek dat een juiste conclusie. De vereniging bestaat voornamelijk uit gepensioneerde mannen die met schapen de natuur beheren. "We laten de dieren een week op één plek staan om de jonge boompjes en de hoge heide te snoeien. En dan verzetten we ze weer."
Geen subsidie voor hekken
Ook al doet Het Veenschap aan natuurbeheer, met de wolf zijn ze niet blij. "Bovendien is het heel raar dat een schapenboer in Drenthe wel subsidie krijgt voor hekken en een Overijsselse schapenboer, die door dezelfde wolf schapen is verloren, geen hekken krijgt."
De vereniging heeft sponsoren gezocht om zelf de hogere hekken aan te schaffen. "Er staat twee keer zoveel stroom op en ze zijn 1.20 meter hoog." De schapen staan nu in de wei, omdat daar meer te vreten is. Maar of de mannen de zwaardere hekken eenvoudig in de natuur kunnen plaatsen, dat vraagt hij zich af. "En of deze hekken de wolf echt tegenhouden, weet ik ook nog niet."
Onderzoek met wildcamera
Terug in het veengebied bukt ecoloog Zekhuis bij een dood ree. De ogen zijn zwart en dof. Water glinstert op de haren van het dier en als je goed kijkt, zie je eronder nog een geraamte van een ander ree. "Op deze knekelplek leggen we aangereden reeën neer, zodat aaseters zich kunnen voeden met dit doodgereden wild. Zo komt het vlees weer terug in de kringloop."
Het is een stinkende bedoening, waar meerdere reeën liggen weg te rotten. "Er staat een camera bij, maar het blijkt dat de wolf zich nog niet heeft laten zien. De wolf eet geen aas. Hij heeft door de eeuwen heen geleerd dat er vaak gif in zit. Hij eet liever vers vlees. We hebben hem dan ook nog niet op de beelden teruggezien." Dan trekt Zekhuis een vies gezicht. "Ik zou er ook niet van eten... het stinkt behoorlijk."
Was het een wolf?
Een paar dagen later belt Wim van Werven uit Kamperveen. Hij is taxateur namens BIJ12 en gaat bij boeren langs die een mogelijke aanval van de wolf hebben meegemaakt. Hij checkt de feiten en zorgt ervoor dat de boeren de juiste compensatie krijgen van de gedode schapen. Want elk schaap dat door een wolf is gedood, wordt door de overheid vergoed. Is de aanval gepleegd door een hond, dan moet de schapeneigenaar bij de hondeneigenaar aankloppen.
Dit doet BIJ12
BIJ12 verzorgt namens provincies de beleidsuitvoering van de wolf. Denk hierbij aan de monitoring en afhandeling van tegemoetkoming in schade. Er wordt samengewerkt met deskundigen van de Zoogdiervereniging, Wiberg Taxaties B.V. en Wageningen University & Research en het CEwolf consortium. BIJ12 houdt alle waarnemingen van de wolf bij in een digitale lijst. Hieruit blijkt dat er de laatste twee maanden geen wolven zijn gezien in Overijssel.
BIJ12 verzorgt namens provincies de beleidsuitvoering van de wolf. Denk hierbij aan de monitoring en afhandeling van tegemoetkoming in schade. Er wordt samengewerkt met deskundigen van de Zoogdiervereniging, Wiberg Taxaties B.V. en Wageningen University & Research en het CEwolf consortium. BIJ12 houdt alle waarnemingen van de wolf bij in een digitale lijst. Hieruit blijkt dat er de laatste twee maanden geen wolven zijn gezien in Overijssel.
"Vannacht heeft er een typische wolvenaanval plaats gevonden," zegt Van Werven door de telefoon. "Niet in Overijssel, maar net aan de andere kant van de IJssel, bij Apeldoorn." De boer wil graag laten zien wat het voor hem betekent dat de wolf terug is. "Ik zag hem een paar weken geleden al lopen. Of het dezelfde is geweest, weet ik natuurlijk niet," vertelt schapenboer De Bruin.
In het weiland liggen twee afgedekte schapen. "Willen jullie even blijven staan?" vraagt Van Werven. "Dan kan ik sporenonderzoek doen." Bukkend loopt hij door het veld om het dode schaap heen. Hij vindt geen pootafdrukken van de wolf. Dan haalt hij het doek van het schaap af. De keelbeet is duidelijk zichtbaar.
DNA-onderzoek
Uit zijn tas komt een wattenstaafje waarmee hij speeksel van de wolf probeert af te nemen. "Ik moet langs de randen van de wond gaan en zo min mogelijk bloed van het schaap aanraken, zodat ze bij het DNA-onderzoek goed kunnen zien of het een wolf of een hond is geweest."
Maar eigenlijk twijfelt de ervaren taxateur nauwelijks. "In dit geval heeft de aanvaller de darmen zoveel mogelijk uit het schaap getrokken. Dat is typisch iets wat de wolf doet." Het schaap is enorm toegetakeld. De maag is opengescheurd en ook andere ingewanden lijken aan de kant gelegd, zodat de wolf bij het juiste vlees kon komen. Maar van geen van de schapen is veel gegeten.
Nuchter
Schapenboer De Bruin reageert vrij nuchter. "Als je dieren hebt, moet je accepteren dat er af en toe één dood gaat. En ik ben geen tegenstander van de wolf, maar ze moeten niet in grote getalen schapen doden. Dan moeten ze toch afgemaakt worden."
Van Werven meet ondertussen hoe hoog de omheining is. Het zijn twee schrikdraden van nog geen 60 centimeter hoog. Volgens de regelementen niet hoog genoeg om de wolf tegen te houden. "Ik heb de buren al gebeld dat ze ook hun schapen binnen zetten, zodat de wolf doortrekt naar een ander gebied. Hopelijk geeft iedereen er gehoor aan. Al weet ik niet of mijn schapen binnen nou heel veel veiliger zijn, want ook daar kan de wolf makkelijk binnen komen."
Duitsland
Ondertussen is Zekhuis met de cameraploeg in Duitsland met de hoop de wolf in het echt te zien. "Hier hebben ze al veel langer ervaring met de wolf en is het meer geaccepteerd dat hij terug is." Samen met Hans Hasper, wolvencoördinator van de Veluwe en Drenthe struint hij het veengebied bij Herzlage af, op zoek naar sporen. Na nog geen vijf minuten is het al raak. "Kijk! Een pootafdruk."
Nog geen tien meter verder worden de heren echt enthousiast. "Ja hoor! Een verse drol van de wolf." Allebei pakken ze een stokje om een stukje van de drol onder de neus te houden. "Uitwerpselen van de wolf ruiken totaal anders dan van een hond", vertelt Hasper. "Het heeft een echte oerlucht. Een beetje dezelfde lucht die je in dierentuinen ruikt. Door te ruiken, weet je direct of het van de wolf is."
Er worden nog zeker tien uitwerpselen gevonden. "Het lijkt wel een wolvensnelweg hier", grapt Hans. "Zoveel pootafdrukken en uitwerpselen heb ik nog niet eerder gezien op één dag." Na wat gerommel in de stront kunnen ze zelfs ontleden wat de wolf gegeten heeft. "Hier zie je het gebitje van een haas in de drol zitten en zelfs het staartje is nog duidelijk herkenbaar."
Maar ook zit er veel haar in de verschillende grijswitte keutels. "Je kunt aan de haren zien welk dier hij heeft gegeten. Soms is dat ree en hij eet ook biggen van het wilde varken."
Hoge hekken
Op de Lemelerberg hoedt schaapherder Willem Dijkema vrijwillig schapen. Er ligt een dun laagje sneeuw en de lucht is stralend blauw wanneer hij zijn hond over het hek laat springen om de schapen naar de hei te brengen. "Wolven springen niet graag, maar als ze het hebben geleerd, kunnen ze het vast net zo goed als mijn hond," vertelt Willem overtuigend terwijl hij de nieuwe, hogere hekken meesjouwt.
"Zwaar hoor, helemaal als je een stuk de heide op moet, waar je met de auto niet kan komen." Hij laat zien hoe ingewikkeld het is om een hek te plaatsen. Als er veel heidepollen en gaten in de grond zitten, blijven er 'onderdoor-gangetjes' onder het hek zitten. "Egaal is het hier niet, dus de wolf kan er makkelijk onderdoor."
"Hier is de wolf ook al gezien, hoor!" Als hij de schapen ergens een nacht achterlaat om het gebied goed kaal te laten vreten, wordt hij 's morgens direct door de eigenaar gebeld. "Of ze allemaal nog leven, want elke schapeneigenaar is bezorgd. Ze zijn niet tegen de wolf, maar wel bang voor de aanvallen."
Nieuw beleid
Het nieuwe Interprovinciaal Wolvenplan verschijnt halverwege 2023. Het was de bedoeling dat er in het najaar van 2022 een nieuw beleidsplan zou liggen, maar de ontwikkeling van de wolf in Nederland gaat zo snel dat dit niet is gelukt, aldus BIJ12, de organisatie die voor de provincies wolvenzaken bijhoudt. Of het nieuwe beleid ervoor gaat zorgen dat schapenhouders eerder subsidie krijgen om hun schapen beter kunnen beschermen, is nog niet bekend.
In Duitsland hebben de wolvenkenners stil in een hoogzit plaatsgenomen, met de hoop dat ze toch nog een wolf zien. "Meestal loop ik ze spontaan tegen het lijf. En dat gebeurt echt niet vaak, want de wolf laat zich liever niet zien," volgens Hasper. "Wel heb ik ze horen roepen in de nacht. Wat een prachtgeluid is dat."
Na een uur koukleumen in een tochtige hoogzit, besluiten de mannen het kampvuur op te zoeken. Bang hoeven we niet te zijn voor de wolf, volgens beide wolvenkenners. "Hij zoekt de mens niet op. Honden vallen veel vaker mensen aan. Als de wolf een mens aanvalt, wat overigens echt nauwelijks is voorgekomen, komt het doordat het dier teveel gevoerd is door de mens en te dichtbij durft te komen. Of doordat het dier hondsdolheid heeft. Maar in West-Europa hebben we geen hondsdolheid meer."
De wolf in Overijssel
"Of de wolf echt gaat settelen in Overijssel, vraag ik me af", zegt Mark Zekhuis als iedereen weer een beetje warm is door het houtvuur en de warme koffie. "Het ligt eraan hoeveel last de wolf heeft van het verkeer, bijvoorbeeld. Er zou plek kunnen zijn in het Vechtdal en misschien ook op de Sallandse Heuvelrug, al is het daar waarschijnlijk te druk. Maar uiteindelijk bepalen wij als mens samen met de wolf hoeveel er mogen zijn."
