Nieuws
VIDEO | Dit is waarom asbestkanker nog altijd vaker voorkomt in Overijssel
26 maart 2023, 19:10 • 4 minuten leestijd
Landelijk vijfhonderd tot zeshonderd nieuwe kankerpatiënten per jaar en alleen in Overijssel al 200 miljoen euro aan saneringskosten. De boosdoener? Asbest. In 1993 werd het gebruik ervan verboden, maar decennialang werd het gezien als 'hét magisch mineraal': sterk, hittebestendig, slijtvast en bovenal goedkoop. In Goor stond ooit een van Nederlands grootste asbestfabrieken: Eternit. Het bedrijf bestaat nog steeds en maakt tegenwoordig producten van vezelcement. Toch was asbest lange tijd hun verdienmodel. De regio eromheen leeft tot op de dag van vandaag met de gevolgen.
De onlangs verschenen kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland liegt er niet om. In de plaatsen Goor, Diepenheim, Markelo en Rijssen ligt het aantal asbestkankerdiagnoses (mesothelioom) fors hoger dan het landelijk gemiddelde, terwijl er de afgelopen dertig jaar niet meer met asbest is gewerkt. Hoe zit dat?
Het heeft deels te maken met de latentietijd, de tijd tussen blootstelling en echt ziek worden. "Er zijn natuurlijk heel veel mensen die daar gewerkt hebben in de jaren 50, 60, 70 en 80", vertelt longarts Hugo Schouwink van Medisch Spectrum Twente (MST). Na een dag werken namen diezelfde mensen hun overalls vol asbeststof mee naar huis. Zich toen nog van geen kwaad bewust.
De latentietijd van asbestkanker is eigenlijk altijd twintig tot vijftig jaar
"De latentietijd van asbestkanker is eigenlijk altijd twintig tot vijftig jaar. Een ingeademde asbestvezel moet eerst heel veel stappen doorlopen voordat het een kwaadaardige cel wordt." Mensen die in hun kindertijd zijn blootgesteld aan asbest, kunnen bijvoorbeeld nu pas ziek worden.
Buiten de muren van de fabriek
Maar niet alleen werknemers en hun gezinnen liepen risico. Eternit deelde tot in de jaren 70 asbestafval uit aan boeren in de omgeving. Zij konden er zandweggetjes of erven mee verharden. Eternit raakte op een makkelijke manier afval kwijt en boeren waren blij met het gratis materiaal. "Dat is best een hele regio geweest", weet Schouwink. "Heel veel wegen zijn verhard met zand en asbest. Als je daar dan overheen gaat, adem je natuurlijk constant een kleine hoeveelheid asbestvezels in."
Dat bij Eternit de asbestproductie en het uitdelen van restafval zo lang door heeft kunnen gaan is haast een wonder te noemen. Al in 1969 verdedigde Jan Stumphius zijn proefschrift 'Asbest in een bedrijfsbevolking'. Hij was bedrijfsarts bij Koninklijke Maatschappij de Schelde, een scheepswerf in Vlissingen waar met asbest werd gewerkt. In zijn promotieonderzoek legde hij een direct verband tussen werken met asbest en mesothelioom. De Schelde stopte datzelfde jaar, 1969, nog met het gebruik van asbest.
Eternit ging gewoon door. Het productieproces werd in de loop der jaren aangepast, maar van 'het magische' asbest werd geen afstand gedaan. Dat gebeurde pas vanaf 1 juli 1993, als er een landelijk verbod komt. "Tot de laatste minuut hebben ze met asbest gedraaid", vertelt oud-werknemer Paul Averdijk in een interview met Asbestslachtoffers Vereniging Nederland. Averdijk overleed in 2014 aan de gevolgen van mesothelioom.
Overijssel asbestprovincie
Daarnaast is de grond in Overijssel, door het uitgedeelde asbestafval, op verschillende plekken vervuild. Grond waar mensen jarenlang dagelijks overheen liepen, fietsten en reden. "Na 1993 is de erfverharding en -sanering pas echt goed op gang gekomen", aldus Schouwink.
De provincie heeft er nog altijd haar handen vol aan. In de afgelopen twintig jaar is er door Overijssel en het Rijk al ruim 200 miljoen euro uitgegeven aan asbestsanering. "We hebben asbestwegen, asbestvervuiling in tuinen, op speelplaatsen, op campings. Allerlei verschillende soorten verontreinigingen", vertelt gedeputeerde Tijs de Bree.
We hebben al 1250 locaties afgestreept
Daarom is er in 2018 een samenwerking gestart met zeven Twentse gemeenten. Onder de noemer 'projectbureau BAS' (bodem asbestsanering) worden de meest risicovolle plekken in kaart gebracht. Inmiddels zijn er volgens De Bree al 1250 locaties in Overijssel afgestreept. "Daar is of niks aan de hand of we hebben het opgelost." Eind 2022 heeft de provincie nog eens 16 miljoen euro gekregen van het Rijk om te investeren in asbestsanering. "Daar zijn we heel blij mee", aldus de gedeputeerde.
Asbest staat dus zelfs in 2023 nog hoog op het prioriteitenlijstje van de provincie. Gaat daar in de toekomst verandering in komen? Wordt Overijssel ooit helemaal asbestvrij? De Bree denkt van niet. "Ik zou het fantastisch vinden als dat lukt. Maar de realiteit is dat als je een schop in de grond zet, in een stedelijk gebied of bij zo'n fabriek, dat je bijna zeker kunt zijn dat je wel iets vindt. Helaas ook asbestverontreinigingen."
De toekomst
Maar wat betekent dat voor het aantal asbestkankerdiagnoses in de regio rondom Eternit? Al twintig jaar lang komen er landelijk vijf- tot zeshonderd nieuwe asbestkankerpatiënten bij in Nederland en dat terwijl longarts Schouwink inmiddels wel een daling had verwacht. Toch is er hoop. "We zien dat de gemiddelde leeftijd hoger wordt. Dat betekent toch een aankondiging dat het zal gaan afnemen. En ik verwacht dat we dat in de komende tien jaar zullen gaan zien."
Eenmalige uitkering
"We zijn helaas nog niet in staat om een genezende therapie te bieden aan deze mensen", vertelt Schouwink. "Maar er bestaat wel de mogelijkheid om een financiële compensatie te krijgen van ongeveer 22.000 euro, als eenmalige uitkering."
"We zijn helaas nog niet in staat om een genezende therapie te bieden aan deze mensen", vertelt Schouwink. "Maar er bestaat wel de mogelijkheid om een financiële compensatie te krijgen van ongeveer 22.000 euro, als eenmalige uitkering."
Het bedrag wordt uitgekeerd door het Instituut Asbestslachtoffers waar Schouwink aan verbonden is.
