Is BBB klaar voor het pluche, of klapt het als een tweede Forum uit elkaar?

“Weet je als kiezer op wie je stemt? Wat die mensen kunnen, en of ze er voor de beweging of zichzelf zitten? Dat is de kern van het probleem met nieuwe, grote partijen”, schetst journalist Chris Aalberts een eerste overeenkomst tussen FvD en BBB. Hij volgde Forum voor Democratie jarenlang nauwgezet, schreef het boek De partij dat ben ik (2020) en heeft zijn ogen nu gericht op de BBB.

“Bij een normale baan heb je een proeftijd, een gereguleerde taakomschrijving, een baas die jou eruit kan gooien. In de politiek maak je mensen individueel belangrijk, ze krijgen een vrij mandaat. De vraag is altijd: kunnen ze dat dragen?” Bij BBB zal de partij inmiddels rekening moeten houden met de optie dat misschien wel tien of twaalf mensen in het provinciehuis plaats moeten nemen na woensdag. “Bij de klassieke partijen ben je eerst vrijwilliger en stroom je langzaam door. Dat kan nu niet.”

Volgens Aalberts was Forum in 2019 bij het samenstellen van de kandidatenlijst in Overijssel na plek vier gestopt met nadenken. “Na de ruime overwinning kwam Stijn Hesselink, toen 22 jaar, ineens in de Staten. Hij blijkt geen slechte politicus, maar dat was meer geluk dan wijsheid. Hij had ook een totaalidioot kunnen zijn. Al bracht Hesselink als enige nog wat bestuurlijke ervaring mee: hij zat in de carnavalsvereniging, geloof ik.”

Na de Uil van Minerva-overwinningsspeech van Thierry Baudet, racistische appjes en antisemitische uitspraken ging het rap achteruit met zijn partij. In Overijssel klapte het zeskoppige team uit elkaar; in de laatste periode telde Forum nog maar twee zetels. Waarvan een - door een gebrek aan mensen - permanent onbezet bleef, en de ander regelmatig onbezet bleef door afwezigheid van de enig overgebleven Forum-politicus: Andreas Bakir.

“BBB probeert te leren van alle fouten van rechts-populistische partijen”, merkt Deventer NRC-journalist Karel Smouter. Hij schreef het boek Blauw Wit Rood: de boerenopstand als spiegel voor Nederland (2022), en volgt BBB al sinds het nog slechts een idee was. “Afgelopen zomer is Caroline van der Plas met haar team in alle twaalf provincies geweest, om de hele zomer te praten met potentiële kandidaten. Iedereen is doorgelicht.”

In Overijssel telt de lijst van BBB 23 namen. De kans op wederom een lege zetel van een snel opkomende partij lijkt daarmee wel uitgesloten.

“Ze gaan zeer bewust te werk, merk ik als waarnemer van de partij. Stap voor stap, niet te snel. Volgens mij bestaat er ook een lijst met fatsoensnormen waar partijvertegenwoordigers zich aan moeten houden. Ze willen BBB beschaafd houden. Ik heb het idee dat ze het grondiger aanpakken dan de partijen voor hen, al geeft dat natuurlijk geen garanties. Maakt een Statenlid straks een Jodenvergelijking, dan heb je direct LPF-taferelen.”

De leden van BBB komen ook veelal uit een ander netwerk dan vier jaar geleden bij Forum. Aalberts: “FvD is een product van rechts Nederland. De LPF, Trots op Nederland, JA21 nu; dat is allemaal een beetje dezelfde hoek. Bij BBB heb je oud-CDA’ers, voormalig VVD’ers. Een heel andere wereld. Die kandidaten zijn serieuzere partijen gewend. Ik ben ook positiever over BBB dan over Forum. Maar of mensen écht onderdeel van je beweging zijn: dat is gewoon een gok. En over snel exploderende partijen zou ik altijd zeggen: doe het niet Nederland.”

Vier jaar geleden leek de kans op een college met Forum na de verkiezingen nog even kansrijk. De opluchting zal bij het CDA en de VVD enorm zijn dat het daar toen toch niet van gekomen is. Maar om BBB lijkt niemand straks nog heen te kunnen.

“De vraag is of BBB regeringsverantwoordelijkheid kan dragen”, stelt hoogleraar Innovatie en Regionaal Bestuur Marcel Boogers (UT). En hij is duidelijk. “Ik denk het niet. Ze zouden er verstandig aan doen om in de oppositie te gaan zitten.”

“Als BBB in de coalitie komt, zal het iets moeten doen met de rechterlijke uitspraken. Op korte termijn moet de stikstofuitstoot in Nederland met meer dan vijftig procent omlaag. In het verkiezingsprogramma lees ik dat ze tegen het uitkopen van boeren zijn en nauwelijks iets aan stikstof willen doen. Maar dat moet wel; dat is geen politiek oordeel van mij, maar een feit. Dus dan moet je je achterban teleurstellen.”

Zelf ziet hij een verschil tussen Forum en BBB. “FvD was als partij breder. De BBB focust erg op het boerenbelang. Als het puntje bij paaltje komt, zullen veel kiezers zich afvragen: wat heb ik daar nou eigenlijk mee? Het is een one-issuepartij. De stikstofcrisis duurt nog wel even vrees ik, maar daarna is de rol van BBB helemaal uitgespeeld.”

“Bij BBB gaat het helemaal niet om stikstof, ze kunnen zelfs wel zonder boeren”, denkt Aalberts daarentegen. “Stikstof is een bureaucratisch probleem dat je niet kan zien, daar kan je goed populistische politiek op voeren. Deze vrouw, met haar leren jack en vette haar, kan dat goed vertellen. Zij is een leuke vrouw, zegt herkenbare dingen, is geen grijze muis.”

“Al is dat ook een risico: ze verandert soms wekelijks van standpunt in de Kamer. Maar in tegenstelling tot Baudet verzamelt ze ook sterke mensen om haar heen, waar ze naar luistert. Zo’n Ilona Lagas, lijsttrekker voor de Eerste Kamer en ook uit Overijssel, duw je niet zomaar omver.”

'Inhoudelijk zal BBB wel overeind blijven na de stikstofcrisis, verwacht Smouter. Hij ziet nog tal van issues waarop de BBB zich kan manifesteren. “De grote verbouwing van Nederland, noemen ze het weleens. Klimaat, natuur, landbouw: ze raken allemaal direct of indirect het platteland. De keuze is al gemaakt, Nederland gaat radicaal op de schop. BBB is de stem van mensen die zeggen: “Ho eens, die veranderingen hebben consequenties voor ons. Wij wonen in dat gebied, we willen meepraten.”

Of dat meepraten in het bestuur kan gebeuren, weet de NRC-journalist niet. “Kan je over je eigen schaduw heenstappen, afspraken maken met partijen? Dat is de vraag.”

“Sommige mensen geloven nu dat Carla Evers na woensdag het provinciehuis inloopt, en daar zo een coalitie uitrolt”, zegt Aalberts. “Daar geloof ik niks van. Sterker: Van der Plas heeft van onteigening een breekpunt gemaakt. BBB is heel stellig, ze doen alsof ze het precies weten. Qua stelligheid doen ze niet onder voor Tjeerd de Groot van D66. Hij moet ook terug in z’n mand, maar heeft wel de wetenschap aan zijn zijde.”

“Vanuit Den Haag gaat alle energie richting uitkopen, het waterpeil verhogen, meer natuur. Gaat BBB vanuit Overijssel dat beleid helemaal omgooien? CDA en VVD zullen, als de landelijke partijgenoten druk zetten, door de pomp gaan. Niet alle piekbelasters zijn te redden, ook in Overijssel niet. Als bestuurspartij zal je daar eerlijk over moeten zijn, verantwoordelijkheid nemen. De rechterlijke uitspraken zijn na woensdag niet ineens verdwenen.”

De partij zal een keuze moeten maken. Keihard de huidige lijn blijven volgen, met een eigen geluid. Of bestuurlijk zoveel mogelijk invloed uitoefenen. “Dat kan een richtingenstrijd opleveren”, denkt Smouter. “Agrariërs vormen helemaal niet één front, zoals mensen weleens denken. De voormalig CDA-achterban is wel gewend er met elkaar uit te komen, maar de vraag is wat er binnen de BBB gebeurt als het echt spannend wordt op stikstof of klimaat.”