Nieuws

Restauratie Berkmonument Kampen mislukt; teveel schade aan kunstmuur

Restanten Berk monument staan in slechte conditie onder een dekzeil op bouwmaterialen terrein opgeslagen
Restanten Berk monument staan in slechte conditie onder een dekzeil op bouwmaterialen terrein opgeslagen © Marielle Beumer RTV Oost
De monumentale muur die kunstenaar Lex Horn in 1951 voor de voormalige pannenfabriek Berk in Kampen maakte, is niet meer te restaureren. Het kunstwerk, dat destijds ter ere van het honderdjarig jubileum van de pannenfabriek is gemaakt, moet als verloren beschouwd worden. Het werk staat al jaren buiten opgeslagen bij een bouwbedrijf, maar de huidige conditie is te slecht om het nog in ere te herstellen.
Die conclusie trok de huidige eigenaar van de monumentale kunstmuur, projectontwikkelaar Mateboer, samen met de gemeente.
Grote delen van de monumentale muur staan al ruim 18 jaar bij Mateboer in Kampen onder een dekzeil opgeslagen. Er is gedurende die periode veel gepraat over de restauratie en het vinden van een nieuwe plek voor de kunstmuur in de wijk Brunnepe, waar de kunstmuur vandaan komt.
Hij stond destijds op het terrein van de voormalige pannenfabriek Berk, en is er door de projectontwikkelaar weggehaald toen de bouw van woningen begon. De bedoeling was om de kunstmuur als een belangrijk stuk industrieel erfgoed in ere te herstellen en terug te geven aan de stad. Omdat de Pannenfabriek van Berk een roemrucht en belangrijk historisch verleden heeft in Kampen.

Restauratie mislukt

Maar die missie is in Kampen na heel veel overleg en miscommunicatie en gesteggel over de financiering met onder meer de gemeente Kampen, de erfgename van de kunstenaar, en verschillende culturele instanties jammerlijk mislukt.
Onthulling Berk monument van kunstenaar Lex Horn in 1951
Onthulling Berk monument van kunstenaar Lex Horn in 1951 © gemeente archief Kampen

Doodzonde

“Dat is echt dood en doodzonde”, zegt Tjerk Prinsse projectontwikkelaar van bouwbedrijf Mateboer. Hij is sinds een paar jaar belast met het omvangrijke dossier rond het bijzondere kunstwerk. De kwestie speelt al sinds 2005 toen het bouwbedrijf de muur heeft verwijderd.
“Toen we met de aanleg van de nieuwe wijk begonnen en het bouwterrein bouwrijp moesten maken, had men in Kampen nog maar weinig oog voor de culturele waarde van de Berkmuur. De muur werd destijds in Brunnepe door de jeugd gebruikt als voetbalmuurtje. We hebben het toen maar in delen meegenomen en opgeslagen op ons terrein", zegt Prinsse. Maar de muur heeft daar inmiddels zolang gestaan dat hij nu niet meer te restaureren is.
Berkmuur anno 2005, nog voor de ontmanteling
Berkmuur anno 2005, nog voor de ontmanteling © Edy Prick Stichting Behoud Erfgoed Brunnepe
“Met de wetenschap van nu, kunnen we concluderen dat het allemaal veel te lang geduurd heeft. De muur heeft al die tijd buiten gestaan en de tand des tijds heeft het kunstwerk dusdanig beschadigd dat we geen mogelijkheid meer zien om hem te herstellen", zegt Prinsse.
“Dat klopt helemaal”, zegt Edy Prick van de Stichting Behoud Erfgoed Brunnepe, die zich in de afgelopen jaren namens de stichting ook gemengd heeft in de discussie rond het Berkmonument. Het sgraffito kunstwerk van Horn, een muurschildering op een aantal kalklagen, was volgens hem van meet af aan ook niet geschikt om als buitenmuur neer te zetten. De afbeeldingen en kleuren, met daarop onder meer afbeeldingen van Kampen, de scheepvaart op de IJssel en de pannenfabriek anno 1851, zijn vervaagd. En de in vier delen vervaardigde muur is momenteel ook incompleet.

Kunstwerk is verloren

"Wat nu nog bij Mateboer op het erf staat, zijn wat trieste overblijfselen", zegt de woordvoerder van de Brunneper stichting. “Kort gezegd moet je het kunstwerk als verloren bestempelen. Restauratie is onbegonnen werk en veel te duur, je praat over een investering van tonnen.”
Wie uiteindelijk schuldig is aan de teloorgang van de kunstmuur ligt bij alle betrokken partijen in Kampen nogal gevoelig. “We zullen als bedrijf in de loop der jaren ongetwijfeld steekjes hebben laten vallen, maar ook de gemeente en culturele instanties hebben het niet allemaal goed gedaan", zegt de projectontwikkelaar van Mateboer. "Hoe dan ook, uiteindelijk zijn we er allemaal niet gelukkig mee hoe het is verlopen.”
Ook de gemeente Kampen heeft via wethouder Richard Boddeus laten weten dat er in het verleden niet adequaat gehandeld is. "We hebben er onvoldoende bovenop gezeten en dat is betreurenswaardig", aldus de cultuurwethouder. Volgens Prick van de stichting Behoud Erfgoed Brunnepe heeft de gemeente in het verleden ook niet beseft wat de waarde van de muur in cultureel opzicht voor Kampen betekent.
Afbeeldingen en kleuren Berk monument zijn nagenoeg verdwenen
Afbeeldingen en kleuren Berk monument zijn nagenoeg verdwenen © Marielle Beumer RTV Oost

Monumentstatus moet er af

De vraag rijst wel hoe het nu verder moet met de in erbarmelijk slechte staat verkerende muurdelen van het kunstwerk die nog op het bouwterrein van Mateboer staan?
"We zijn in ieder geval voornemens om de restanten over te doen naan de Stichting Lex Horn in Amsterdam", zegt Prinsse. Zijn dochter Meinke Horn, vertegenwoordiger van de Lex Horn stichting, heeft hierover al contact gehad met de projectontwikkelaar. Maar de besprekingen liggen momenteel stil omdat de erfhouder van de kunstenaar wegens persoonlijke omstandigheden niet bereikbaar is voor overleg.
"We willen de restanten van de muur ordentelijk aan de stichting overdragen", zegt Prinsse. “Dat moet in overleg met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). De gemeente gaat op haar beurt stappen ondernemen om de muur van de gemeentelijke monumentenlijst af te voeren.”
Volgens wethouder Boddeus is die procedure inmiddels in gang gezet. De monumentenstatus moet er af. Hij verwacht daarover binnen nu en twee weken duidelijkheid.
Teloorgang Berkmonument is doodzonde
Tjerk Prinsse, projectontwikkelaar Mateboer Kampen

Alternatief monument

Projectontwikkelaar Mateboer is bereid om straks eventueel de nodige (transport) kosten op zich te nemen als de lex Horn stichting de muur over wil nemen.
Om een gebaar te maken naar de inwoners van Kampen en de Kamper werkgroep Berkmonument, waarin naast de projectontwikkelaar ook de gemeente en de stichting Cultureel Erfgoed Brunnepe in zaten, zal het bedrijf Mateboer een x-bedrag beschikbaar stellen om een alternatief industrieel gedenk monument in de wijk te plaatsen.
"De invulling daarvan laten we grotendeels over aan de stichting Behoud Cultureel Erfgoed Brunnepe, maar een link met de voormalige pannenfabriek lijkt ons logisch”, zegt Prinsse. “En nee, ik ga u niet vertellen welk bedrag u bij de x kunt invullen, dat is een kwestie van overleg tussen alle betrokken partijen.”
"Het moet in ieder geval een monument worden dat herinnert aan het belang van de Berk pannenfabriek voor Kampen en de wijk Brunnepe", zegt Prick. "We denken daarbij aan een modern interactief gedenkmonument, dat niet alleen zichtbaar is maar mensen ook informeert over de historie van de Berk Pannenfabriek.
De fabriek heeft namelijk veel voor de inwoners van Kampen betekend, niet alleen op het gebied van werkgelegenheid maar ook voor de wijk wat betreft de bouw van huizen. En zeg nou zelf wie in Kampen of ver daar buiten heeft er nou niet een pan van Berk in huis gehad? Ik in ieder geval wel", zegt hij lachend.

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.