Kunstenares Frieda Waanders over gedenkteken voor 'vergeten busramp' Den Ham: 'Hele eervolle opdracht'

Jarenlang werd er gezwegen over de tragedie. Juist omdat het zo gevoelig lag. Het zou alleen maar wonden openrijten. Daarom er maar liever niet over praten, zo was de redenatie in een tijdperk dat professionele hulpverlening nog niet bestond en slachtoffers van ingrijpende gebeurtenissen vooral waren aangewezen op dominee en huisarts.

Het is komende zondag exact 68 jaar geleden dat het jeugdkoor van de Hervormde Kerk zou meedoen aan een concours in het Duitse Osnabrück. In de bus - behalve de chauffeur - 47 inzittenden: vier volwassen begeleiders en 43 kinderen in de leeftijd van 13 tot 18 jaar.

Maar het gaat mis als bij het binnenrijden van Osnabrück een lekkende jerrycan benzine vlam vat. Binnen de kortste keren staat de bus in lichterlaaie.
De volwassen begeleiders en de buschauffeur schieten samen met toegesnelde buurtbewoners te hulp. Ze slaan de ramen aan diggelen en kinderen worden uit de vlammen gered.

Ze kunnen echter niet voorkomen dat circa de helft van de kinderen gewond raakt. Een aantal van hen loopt gruwelijke brandwonden op. Twee kinderen komen om in de vuurzee en twee andere kinderen bezwijken later aan hun verwondingen.

Nadat er in Den Ham jarenlang een soort taboe op de busramp rustte, nam Jan Gerrits - gegrepen door het verhaal - het voortouw voor een monument. Waarop GemeenteBelangen Twenterand (GBT) een motie indiende die unaniem door de gemeenteraad werd overgenomen.

Frieda Waanders kreeg opdracht om het gedenkteken te maken: "Uiteraard had ik van de busramp gehoord", zegt de in Den Ham geboren en getogen kunstenares. "Ik ken de verhalen en een van de dodelijke slachtoffers is zelfs familie. Verre familie weliswaar, maar toch. Zodoende kende ik het verhaal en wist ik ook hoe gevoelig het in de gemeenschap ligt."

Voordat ze aan de slag ging, voerde ze eerst meerdere gesprekken met mensen die in de bus hebben gezeten. Plaatsgenoten die allen intussen tachtig jaar of ouder zijn. Het werden aangrijpende gesprekken, die niet alleen diepe indruk op haar maakten maar haar ook inspireerden hoe het monument eruit moest gaan zien.

Ze reisde af naar Italië - "omdat ze daar nu eenmaal het mooiste marmer hebben" - en wist twee fraaie natuursteen te bemachtigen: zwart en wit. "Op het zwarte gedeelte wordt het verhaal verteld, het witte deel bevat een muzieknoot en een vlam", licht ze een heel klein tipje van de sluier op.

Verder wil ze vooral dat de leden van de Hammer gemeenschap komende zondag tijdens de onthulling onbevangen zijn als ze het monument voor het eerst met eigen ogen aanschouwen. "Het object inmiddels al op z'n plek gezet, in het plantsoen aan de Brinkstraat. Tussen de kerk en het Hervormd Centrum De Rank. Maar het is nog ingepakt. Behalve de mensen die toevallig passeerden op het moment dat het er werd neergezet, heeft nog niemand het gezien. En dat wil ik dus graag zo houden."

Ze is vanzelfsprekend benieuwd naar de reacties. Al weet ze eigenlijk op voorhand al wel dat het er zondag tijdens de onthulling - aansluitend op een herdenkingsdienst - emotioneel aan toe zal gaan. Alleen de titel al... Werd er in 2005 door het Hervormd Jeugdkoor ter nagedachtenis aan de ramp een boek uitgebracht met de titel 'In herinnering gegrift'. De naam van het kunstwerk: 'In het hart gegrift'.

Het is zonder meer een van de meest bijzondere opdrachten op de toch al indrukwekkende palmares van de kunstenares. "Als iemand die geboren en getogen is in Den Ham en dan dit kunstwerk mogen maken... Het is enorm eervol dat ik dit mag doen."