Vierduizend kilo medicijnresten komt elk jaar in de IJssel terecht

Een leeg blikje, een stuk afvalhout of een versleten schoen. Er drijft allerlei troep in de IJssel. Deze voorwerpen vallen op en kunnen vaak makkelijk uit het water worden gehaald. Grote zorgen over dit soort zooi in het water zijn er niet. De allergrootste zorg is juist de vervuiling die niet met het blote oog is te zien. Denk aan medicijnresten, pesticiden, chemicaliën, microplastics en PFAS (de verzamelnaam voor een grote groep niet afbreekbare chemische stoffen).

"Een aantal bedrijven heeft de vervuiling van de IJssel met specifiek medicijnresten onderzocht", zegt Gooitske Zijlstra van het vorig jaar opgerichte platform Onze IJssel. Het Wijhese bedrijf Van Remmen UV Technology nam bij drie van de twaalf installaties die water lozen in de IJssel monsters om te onderzoeken hoeveel medicijnresten er in het al gezuiverde afvalwater zitten. "Van de uitkomsten zijn we geschrokken", aldus Zijlstra.

Dorien van Remmen begeleidde het onderzoek en bevestigt de zorgen. "We wisten al uit eerdere onderzoeken, onder meer van het RIVM, dat er jaarlijks zo'n 190.000 kilo aan medicijnresten in het Nederlandse oppervlakte water terecht komt. Dat wordt met de toenemende groei van de bevolking eerder meer dan minder. Dit onderzoek in de IJssel heeft ons opnieuw met de neus op de feiten gedrukt”, zegt ze. "Bij de drie meetpunten hebben we berekend dat er van die hoeveelheid medicijnresten jaarlijks zo'n vierduizend kilo in de IJssel terecht komt.”

Het Wijhese bedrijf is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van waterzuiveringsinstallaties die vervuiling aanpakken. Zo kan het bedrijf, samen met andere branchegenoten, al lang installaties leveren die de medicijnresten en pesticiden veel beter uit reeds gezuiverd afvalwater kunnen halen. Nog voordat het geloosd wordt op de IJssel. Volgens Van Remmen maken maar weinig waterschappen en bedrijven gebruik van deze techniek.

"Waarom? Ja, zeg het maar. Ik weet het niet zo goed", zegt ze. "Het heeft misschien te maken met regelgeving of een stuk bewustwording. Mogelijk komt het ook door een gebrek aan actiebereidheid bij bedrijven en waterschappen."

Dat laatste klopt volgens waterchemicus Kaspar Groot Kormelinck. Hij voerde het onderzoek naar de vervuiling met medicijnresten in de IJssel uit. "Wij zijn niet het enige bedrijf met zuiveringssystemen die vervuiling kunnen aanpakken. Nederland stikt van de innovatieve waterbehandelingssystemen. Dat die niet of nog onvoldoende worden toegepast is in mijn optiek geen technologievraagstuk maar een geldkwestie", zegt hij.

Tot zijn persoonlijke frustratie doen de waterschappen en bedrijven veel te weinig. "Ik ben misschien een doemdenker maar wat mij betreft is het niet vijf voor twaalf, maar vijf over twaalf als het gaat om de aanpak van de vervuiling. Ik wil graag dat mijn driejarige dochtertje over tien jaar ook in een mooie en schone IJssel kan zwemmen. Nou, dan moet er nu snel meer gebeuren."

Hij vervolgt: “Je ziet nu al dat schelpdieren, slakjes en andere kleine dieren in de rivier 'gender uitdrukkingsproblemen' hebben. Met andere woorden, het zijn zowel mannetjes als vrouwtjes. Ook bepaalde plantensoorten in de IJssel keren niet meer terug of hebben grote moeite om zich in hun natuurlijke omgeving in stand te houden."

Om een voorbeeld te geven wat medicijnresten in het oppervlaktewater bij dieren kan veroorzaken zegt de waterchemicus: “Bij zalmen wees onderzoek uit dat ze het liefst rivieren opzoeken waar antidepressiva medicijnresten inzitten. Dat is natuurlijk niet de bedoeling", zegt hij. "Je wilt natuurlijk dat de zalm de rivier opzwemt die het beste voor de zalm is, en niet de plek waar die zalm door onze uitgestoten stofjes misschien het meest vrolijk van wordt."

"Medicijnresten in het water zijn schadelijk, de biodiversiteit van vooral kleine organismen holt erdoor achteruit", zegt Dorien van Remmen. "En er wordt van het IJsselwater ook weer drinkwater gemaakt, waardoor het uiteindelijk ook weer, weliswaar in kleine hoeveelheden, via het drinkwater in ons zelf terecht komt."

De mensen van het Wijhese bedrijf werken mee aan het initiatief omdat ze ook hopen dat er meer bewustwording komt waarom het belangrijk is dat we met z'n allen het oppervlakte water schoon houden. “We zullen bezoekers bij de tussenstops laten zien wat voor vervuilende stofjes er zoal in het water zitten en we willen ze ook vertellen wat er aan te doen is. De cijfers mogen dan schokkend zijn, met technische oplossingen is er ook iets aan te doen. Daar werken we hier iedere dag hard aan."

"Organische gifstoffen, zoals medicijnresten en bestrijdingsmiddelen, kunnen we met behulp van waterstofperoxide en zonlicht in de installaties verbranden, waardoor ze niet meer in het oppervlaktewater terecht komen. Helaas zijn er voor de zogenoemde PFAS nog geen oplossing. Dat is een zogenoemd 'forever chemical', dat niet afbreekbaar is. Het reageert nergens op en is één van de weinige stoffen die volledig onaangetast door de zuiveringssystemen gaat. Wij als watertechnologen zijn natuurlijk hard op zoek naar een oplossing."

Maar het beste is volgens hem om ze helemaal niet te gebruiken. "Op een gegeven moment zitten ze overal en je kan niet alles schoonmaken, dus gewoon mee ophouden!", zegt Groot Kormelinck.