De campagnetijd van Eddy van Hijum, brein achter NSC-programma: "Wat we willen, is gruwelijk ingewikkeld"

Ja, even bijpraten over de nieuwe partij en de aanstaande campagne, dat kan wel. Kom maar naar Den Haag, laat Van Hijum (51) voor de eerste afspraak weten. En dus zitten we in de kantine van de Tweede Kamer. Het is de tweede week van oktober, het verkiezingsprogramma is nog niet bekend. Links schept Richard de Mos zijn bord vol, Tunahan Kuzu loopt net naar buiten. "Laten we het maar tijdens de lunch doen, meer tijd heb ik niet", kondigde de maker van het langst verwachte verkiezingsprogramma al aan. Waarna hij begint te vertellen over een bijeenkomst enkele weken eerder.

Twintig verpleegkundigen verzamelen zich om een tafel in een zorginstelling in Almelo. Afgelopen zomer. Uit de preventie, de ouderenzorg, ggz; alle hoeken van de zorg.

Terwijl de voormalig CDA-gedeputeerde werkt aan het programma van Nieuw Sociaal Contract, krijgt hij dankzij een oud-collega de kans om zich door verpleegkundigen bij te laten praten over de zorg. Sabine Uitslag, die samen met Van Hijum in de Tweede Kamer zat en nu in de zorg actief is, organiseerde de avond voor hem. Om input op te halen voor het programma.

“Daar heb ik zo ontzettend veel aan gehad”, vertelt Van Hijum. Input uit de praktijk, daar zoekt hij naar. Want hoe maak je een verkiezingsprogramma?

Sinds de zomer sprak hij met allerhande mensen. Duizenden mails kreeg de partij nadat bekend werd dat NSC mee zou doen aan de verkiezingen. “Ik heb geprobeerd alles te scannen. Mijn netwerk is in korte tijd flink groter geworden. Professionals uit alle hoeken stuurden berichtjes, van justitie tot onderwijs, van defensie tot ICT. Soms leidde dat tot uitgebreide mailwisselingen, anderen sprak ik via Teams of persoonlijk.” Allemaal om input te krijgen voor het verkiezingsprogramma, om de visie van de nieuwe partij uit te breiden en te verdiepen.

De schaduw van Omtzigt is hij sinds de zomer. Vaak op de achtergrond, soms ook op de voorgrond, als de maker van het verkiezingsprogramma. Dat legt wat druk op zijn schouders, erkent hij. “Je zou zeggen, ‘wie leest er nog een verkiezingsprogramma?’. Maar ik denk dat de onze goed doorgespit gaat worden.”

Dat blijkt, nadat hij samen met Omtzigt het programma op 24 oktober presenteert. Nooit zag hij een kamer zo vol met pers staan. Telegraaf-journalist Wouter de Winther meent dat ‘de financiële onderbouwing rammelt’, een doorrekening ontbreekt. En dat terwijl Van Hijum juist ervaring heeft op financiën, en twee weken eerder nog aankondigt dat er een ‘stevig financieel hoofdstuk in zal staan’.

“Ik ben dat niet met critici eens. Als je ons programma vergelijkt met die van andere partijen, dan zijn we zeer terughoudend met grote en dure beloftes, en zijn we vele malen concreter. Het staat niet in een tabel misschien, maar het is er wel.” Hij somt op: geen gratis kinderopvang (2,2 miljard), schrappen groeifonds, verhogen van btw voor logies. En hij wijst op de onderliggende intentie van de partij. “De Algemene Rekenkamer zegt geen zicht te hebben op de besteding van miljarden aan belastinggeld. Daarom zeggen wij dat we kritisch willen kijken naar overheidsuitgaven.”

Toch is de programmaschrijver - die altijd benadrukt dat alle 44 kandidaten er ook aan meewerkten - tevreden over hoe het ontvangen is. “Het meest gelezen en het meest becommentarieerde programma, maar ik ben zeer blij met hoe het geland is.” Voor de presentatie werd Omtzigt al op scherp gezet na de ‘gratis-bier-motie’ (verhoging minimumloon, volgens critici zonder deugdelijke financiële onderbouwing), die hij samen met BBB indiende. Van Hijum: “Daar schrokken we wel van, dat wil je niet. Degelijkheid moet ons handelsmerk zijn.”

Achter de deur waar een A4’tje met ‘Groep Omtzigt’ op geplakt is, zit hij sinds eind september enkele dagen per week in het gebouw van de Tweede Kamer. “In het begin met twee medewerkers. Inmiddels lijkt het wel een bijenkorf, kandidaat-Kamerleden en tijdelijke medewerkers lopen in en uit. Om mee te denken over het programma, ideeën uit te wisselen en om alvast een kijkje te nemen: veel van onze mensen hebben helemaal geen ervaring in de politiek.”

Van Hijum was tot 2014 al elf jaar CDA-Kamerlid, brengt veel ervaring mee. “Van de Kamerleden van toen, zitten hier nu alleen Pieter, Wilders en Van der Staaij nog. Maar toch voelde het als thuiskomen. Veel mensen die hier rondlopen, werkten er toen ook al. Zoals de bodes en mensen bij de beveiliging.” Het doel van Van Hijum, naast zijn inhoudelijke motivatie: een mentorrol pakken in de nieuwe fractie. De boel bij elkaar houden.

Zijn overstap naar NSC kwam deze zomer toch als een verrassing. Hij zou de politiek achter zich laten, zo klonk het bij zijn afscheid als provinciebestuurder op 7 juli. Maar er gebeurde die dag nog iets anders. Enkele uren nadat hij de bloemen had ontvangen, viel het kabinet.

“En toen werd een vrijblijvende verkenning ineens heel concreet.” Want de toenadering vanuit Omtzigt had al plaatsgevonden voor de zomer, tijdens een bijpraatbezoek in dezelfde Kamer. "'We overwegen een nieuwe partij op te richten’, zo klonk het heel voorzichtig. Of ik misschien mee wilde denken.”

Na de kabinetsval moest niet alleen Omtzigt lang nadenken, ook Van Hijum. “Wil ik dit? Ga ik niet in herhaling vallen? Maar het herstellen van het vertrouwen tussen de burger en de overheid, dat is zo’n urgent en belangrijk thema. Ik zou er spijt van hebben gekregen als ik niet mee had gedaan.”

Voordat de partij daadwerkelijk het levenslicht ziet, is Van Hijum zich op vakantie in Finland al aan het inlezen. Op thema’s als stikstof en energie is hij goed op de hoogte van de stand van zaken dankzij zijn werk voor de provincie. “Onderwerpen als onderwijs en gezondheidszorg volgde ik op afstand. Dus ik ging kijken: wat is er de afgelopen jaren bediscussieerd, welke wetgeving is aangenomen, welke rapporten zijn verschenen? Om op een basisniveau te komen van: hier waren we gebleven in de discussie.”

De eerste keer dat Van Hijum en Omtzigt elkaar zagen: op een parkeerplaats, vlak voor de sollicitatie voor de kandidatenlijst van het CDA, in 2003. “Kwam hij aan in z’n Alfa Romeo, dat weet ik nog wel. We hadden direct een klik. Zelfde leeftijd, zelfde motivatie, zelfde levensfase, zelfde provincie. We trokken direct veel samen op.”

Later staan de twee mannen recht tegenover elkaar. Het landelijke CDA-bestuur wil één kandidaat uit Overijssel op de kandidatenlijst. “Dan vonden we allebei erg ongemakkelijk. Bij een provinciale ledenavond moesten de aanwezigen stemmen, maar dat weigerden ze. Ze wilden ons allebei. Daar had Pieter uiteindelijk vooral last van.”

Omtzigt viel eerst buiten de lijst, kwam er dankzij regionale afdelingen toch weer op (onverkiesbare plek), en haalde de Kamer dankzij voorkeurstemmen. “Zijn interne kritiek werd door het bestuur niet altijd gewaardeerd.”

Samen zaten ze jarenlang in de Kamer, tot Van Hijum naar het provinciebestuur in Overijssel trok. Als Omtzigt lijsttrekker wil worden bij het CDA, steunt Van Hijum hem. Na het vertrek van de dossiervreter uit de partij probeert zijn provinciegenoot nog te bemiddelen, maar zonder succes. Het contact tussen de twee blijft goed. Met deze zomer ineens een climax.

Samen presenteren ze het programma van NSC, en zitten ze ‘s avonds bij Khalid & Sophie. Een spervuur aan kritische vragen volgt. “Een hele onaangename toon van ondervragen. Ik kreeg nog nooit zoveel reacties van mensen die zeiden: ‘Wat is dit voor programma?’. De toon van media wordt scherper. Op de inhoud is prima, maar er moet wat gevonden worden.”

Afgelopen weekend kijkt hij naar Omtzigt bij Nieuwsuur. “Daar heb ik echt van genoten. Althans, van zijn repliek. Maar de manier van vragen stellen, daar vraag ik me wel van af: is dit journalistiek? Het gebeurde ook bij Jetten; net zo lang iemand tergen tot ie boos is. Maar Pieter is ontspannen, hij kan terugvallen op de basis van de partij. Die is op orde. Dat zie je in de debatten en interviews”

Een achtbaan, noemt de nummer 6 van de lijst de afgelopen drie maanden. Van het oprichten van de partij naar het samenstellen van de kandidatenlijst, naar het verkiezingsprogramma, en het oprichten van de ledenorganisatie. NSC telt inmiddels al 8500 leden, organiseerde onlangs de eerste ledenbijeenkomst. “Natuurlijk zag ik daar wat oud-CDA’ers, maar de meeste mensen waren nog nooit lid geweest van een politieke partij. Dat past heel erg bij wat we willen, die mensen bereiken, het vertrouwen herstellen.”

En dat begint in de eigen fractie. De nieuwe politieke cultuur. “Niet bij elk incident een spoeddebat aanvragen, niet op elke slak zout leggen, niet altijd een quote geven in de media. Terug naar de kerntaken: goede wetgeving. We hebben een pensioendeskundige op de lijst staan. Ons pensioenvermogen is 1500 miljard euro, maar het is geen sexy onderwerp, dus Agnes (Joseph, nr. 8, red.) zal waarschijnlijk weinig op tv zijn. Daar moeten we haar na vier jaar niet op afrekenen, wat bij andere partijen weleens gebeurt.”

Als we een week voor de verkiezingen meerijden met Van Hijum richting een debat van Regio Zwolle, benadrukt Pieter Omtzigt diezelfde ochtend dat PvdA/GroenLinks wel een “heel moeilijke partner” is voor een samenwerking. Na flirts met de VVD, BBB, SGP en JA21 komt de vraag op: is NSC wel een middenpartij?

“Die laatste twee partijen noemde Pieter bij Tubantia, enkel op de vraag welke coalitie mogelijk zou zijn. Hij sprak geen voorkeur uit. Dat beweerde iemand vervolgens wel op Twitter, dat hebben we daarna moeten corrigeren. Bij Timmermans ben ik geschrokken van de belasting op bedrijfsvermogen, dat vind ik echt niet te geloven. Ook via andere belastingverhogingen maken ze ondernemen bijna onmogelijk, in ieder geval erg onaantrekkelijk. Vrij radicaal.”

En dus blijft rechts straks over in de onderhandelingen? “Nee, dat kan je nu nog niet zeggen. We hebben ook veel overeenkomsten met links. Tegen het doorgeslagen rendementsdenken, de vrije markt; daar zitten we echt anders in de wedstrijd dan de VVD. Daar hebben we ook overeenkomsten met de SP. Wij kijken ook echt naar mensen aan de onderkant, noemen niet voor niks bestaanszekerheid als speerpunt.”

Hij noemt NSC een radicale middenpartij, naar andere voorbeelden in het buitenland. “Hoe pijnlijk ook, de christendemocratie is bijna overal afgebrokkeld. De oude verzuilde structuren bestaan niet meer, nieuwe middenpartijen komen op. Een combinatie tussen een beschermende overheid en duidelijke keuzes op thema’s die mensen als rechts zien, zoals migratie.”

En een premierskandidaat? De partij die zo graag over de inhoud praat, blijft maar vragen krijgen over de poppetjes. Na het College Tour-debat, de aftrap van de campagne, zegt Van Hijum daarover: “Daar komen we niet langer mee weg. Toen het daar over ging, dat was vanuit ons perspectief het minste deel van het debat.”

Ruim een maand later is die toon veranderd. “Onze lijn is: het zijn verkiezingen voor de Tweede Kamer. Misschien moet Nederland er aan wennen dat we niet de premier kiezen.” Maar vandaag vertelt Omtzigt bij Buitenhof open te staan voor het premierschap, gekoppeld aan enkele voorwaarden.

Na het debat in Emmeloord moet Van Hijum door naar Haarlem. Hij vliegt deze weken van debat naar overleg, van BNR Nieuwsradio naar Op1. De geboren Fries is niet uit de politiek gegaan, maar juist in het oog van de storm gestapt. Of het bevalt? “Ja, ik vind het heel leuk. Ben ontspannen, het overdondert mij niet. Maar wat we willen is wel gruwelijk ingewikkeld: de belofte dat we het anders willen doen voor mensen die de politiek niet meer vertrouwen.”

Al erkent hij dat het nu aftellen is, richting de verkiezingsdag. Maar op adem komen zal er niet bij zijn. Bij eventuele coalitieonderhandelingen is Van Hijum de rechterhand van Omtzigt.