In museum de Proefkolonie komen de koloniebewoners weer tot leven

De Proefkolonie is geen museum met spullen uit de kolonietijd waar je langs kan lopen, maar een reis terug in de tijd. Met levensgrote decors en filmbeelden neemt het museum je mee terug naar 1818, toen de eerste kolonisten uit de sloppenwijken naar de woeste gronden trokken op de grens van Overijssel en Drenthe.

In de koloniedorpen Frederiksoord, Wilhelminaoord en Willemsoord is nog best veel terug te vinden uit de kolonietijd, tenminste, als je weet waarnaar je moet kijken, zegt directeur Peter Sluiter. "Als je het niet weet, en je rijdt hier, dan denk je dat het gewoon leuke dorpjes zijn. Maar juist de ontstaansgeschiedenis is zo bijzonder."

Zonder de Maatschappij van Weldadigheid waren de dorpen er helemaal niet geweest. In het museum ontdek je het verhaal achter de dorpen. "Als je eerst hier in het museum bent geweest dan kijk je met heel andere ogen naar het landschap en de lange lanen. Je herkent de kleine koloniehuisjes, je snapt het allemaal veel beter", zegt Sluiter.

De Koloniën van Weldadigheid werden bedacht door generaal Johannes van den Bosch. Hij zag de enorme armoede in de steden, waar een derde van de mensen moest leven van liefdadigheid. Hij zette daar weldadigheid tegenover: mensen helpen door ze werk en onderwijs te bieden, zodat armoede definitief uit Nederland zou verdwijnen.

Het plan sloeg aan, en er kwam veel geld binnen voor de uitvoering. Notabelen uit de grote steden selecteerden de arme gezinnen die ze geschikt vonden voor het experiment. Ze werden op de boot gezet, de Zuiderzee over naar Steenwijk. Van daar gingen ze met de ossenkar naar de eerste Kolonie, Frederiksoord.

Daar stond een keurig huisje met een stukje land voor ze klaar. Compleet met meubels, kleding en gereedschap. Ze kregen het op afbetaling, de bedoeling was dat ze het land zouden ontginnen. Door landbouw konden ze in hun eigen levensonderhoud voorzien en de schuld afbetalen.

De vrouwen konden met spinnen, weven of naaien geld verdienen. Alle kinderen gingen verplicht naar school en er was gratis ziekenzorg. Het was dus eigenlijk een vroege versie van de verzorgingsstaat. Daarmee waren de eerste Koloniën hun tijd ver vooruit.

Toch is het sociale experiment van Johan van den Bosch niet geslaagd. De Koloniën bleken niet zoveel op te leveren als was berekend, en ook de armen die uit de stad werden gehaald wilden of konden niet allemaal even hard werken. De schulden van de Maatschappij liepen elk jaar op.

Met de stichting van de onvrije of Strafkoloniën in onder meer Ommerschans ging de Maatschappij verder van zijn idealen af. Hier werden bedelaars en klaplopers, maar ook zwakzinnigen en gehandicapten opgesloten en tewerkgesteld. De armen waren zo wel weg uit de stad, maar weldadig was het niet wat daar gebeurde.

Het museum beperkt zich tot de beginjaren van de Maatschappij van Weldadigheid, toen de idealen van Johannes van den Bosch in de praktijk werden gebracht. Wat daar 200 jaar geleden gebeurde is nog steeds zo bijzonder dat de Unesco de Koloniën  in 2020 op de werelderfgoedlijst gaat plaatsen.

In die aanvraag doen de Overijsselse Koloniën Willemsoord en Ommerschans niet meer mee. Maar als volwaardig onderdeel van de Koloniën van Weldadigheid hebben ook zij straks profijt van die erkenning.

Het moderne museum is ook nodig om de verwachte extra toestroom van bezoekers te ontvangen, zegt directeur Sluiter. "Het is een verhaal dat uniek is in de wereld, met heel bijzondere waarden. En als we op de Unescolijst staan, heb je ook echt een museum nodig dat dit goed vertelt. Dus wij zijn er helemaal klaar voor."

Lees meer:

Lees meer:

Lees meer:

Lees meer: