Politie fraudeerde op grote schaal met geurproeven: affaire groter dan tot nog toe aangenomen

Dat blijkt onder meer uit een rapport uit 1998 van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC), zo meldt De Volkskrant vandaag. Het WODC-onderzoek dook op in een onderzoek van de krant rond de Deventer moordzaak. 

Voor Geert-Jan Knoops, advocaat van de in deze zaak veroordeelde Ernst Louwes, zijn de nieuwste bevindingen aanleiding om de Nederlandse Staat aansprakelijk te stellen. "Voor alle schade die mijn cliënt heeft geleden als gevolg van de onrechtmatigheden in het onderzoek naar de Deventer moordzaak."

Komende zaterdag verloopt de verjaringstermijn voor de civiele aansprakelijkheid in deze zaak. Ernest Louwers werd destijds ten onrechte door een geurhond gekoppeld aan een mes, waarvan later bleek dat het nooit het moordwapen kon zijn. Knoops diende in deze zaak eerder al een herzieningsverzoek in. Dat loopt momenteel nog.

Behalve dit spraakmakende misdrijf komt in het rapport ook de moord op de Kamper studente Ceciel Bot ter sprake. De 'geurproefverdachte' in dit onderzoek werd na zeventig dagen voorarrest op vrije voeten gesteld, omdat de dader intussen een volledige bekentenis had afgelegd. Zijn vingerafdrukken matchten bovendien met het moordwapen.

Het was al langere tijd bekend dat er werd gesjoemeld met zogenoemde geurhondenproeven. Daarbij draait het erom dat een speciaal afgerichte hond via een geurmonster - een metalen buisje dat is vastgehouden door een verdachte - een persoon kan koppelen aan een specifiek misdrijf. Dat moet altijd 'blind' gebeuren.

Maar daarmee bleek veelvuldig de hand gelicht. De politiemensen wisten namelijk vaak welk geurmonster de hond moest aanwijzen. Vaak werd dit ingefluisterd door de agenten die de geurproeven voorbereidden. Op die manier konden de hondengeleiders hun dier met allerlei aanwijzingen manipuleren.

Tijdens een strafzaak in 2006, waarbij deze methode onder vuur kwam te liggen, biechtten twee politiemensen van het team Oost-Nederland onder ede de fraude op. Justitie verklaarde daarop alle geurproeven van dit team ongeldig. Dat gebeurde met terugwerkende kracht tot 1997. Daarbij ging het om 2.685 geurproeven, die bijdroegen aan de veroordeling van ruim 2.000 verdachten. 

Daarop dienden circa honderd veroordeelden een zogeheten herzieningsverzoek in: daarbij wordt de Hoge Raad gevraagd een veroordeling ongedaan te maken. Het gaat overigens niet alleen om moordzaken, maar ook om lichtere vergrijpen als inbraak en mishandeling.

Maar naar nu blijkt gingen de politiemensen al ver voor 'ijkjaar' 1997 de fout in. Het onderzoeksinstituut WODC liet ruim 700 geurproeven voor die periode onderzoeken. Daaruit blijkt dat er sprake was van grote onderlinge verschillen tussen de vijftien hondengeleiders in ons land. De hondengroep Oost-Nederland scoorde met 74 procent positieve tests (waarbij de verdachte door de hond als dader werd aangewezen) het hoogst van iedereen. In de rest van ons land was dit 'slechts' 51 procent. De Twentse hondengeleider Kobus S. scoorde zelfs 86 procent.

"We waren erg blij met Kobus", zegt oud-rechercheur Jan Paalman. "Als je een verdachte in het vizier had, hoefde je vaak alleen nog maar even naar hem en zijn hond. Hij kon van een zwakke zaak een sterke zaak maken. Heel mooi natuurlijk, maar later bleek dat het niet helemaal koosjer ging. Dat maakt het verhaal natuurlijk totaal anders. Ik ga er overigens niet vanuit dat er sprake was van corruptie: dat Kobus er geld voor heeft gekregen. Maar ik vermoed eerder dat hij enorme scoringsdrift had."

In De Volkskrant zegt Paalman: "We vroegen Kobus weleens waarom hij bijna altijd een positieve score had. Dan antwoordde hij: ik heb gewoon een hele goede hond. En daar bleef het bij. Niemand stelde kritische vragen, want je wilde maar één ding: een zaak oplossen. En daar had je een dader voor nodig." Kobus S. onthoudt zich van commentaar.

Onderzoek in 1998 door het WODC wees uit dat de later veroordeelde hondengeleiders uit Oost-Nederland ook al in 1994-1995 extreem hoog scoorden tijdens de geurproeven. De hondengeleiders in de toenmalige regio's Twente, IJsselland en Noord-Oost Gelderland voerden destijds drie keer zoveel geurproeven uit dan elders in Nederland. De hondengeleiders werkten nauw samen.

Het is overigens onduidelijk waarom er nooit meer aandacht is besteed aan het WODC-rapport uit 1998. 

Justitie kon niet vertellen waarom het jaar 1997 als beginpunt voor de fraude werd gemarkeerd. Er is tenminste één herzieningsverzoek ingediend, maar dat werd door de Hoge Raad afgewezen omdat er "geen ernstig vermoeden" zou zijn dat het gesjoemel met de geurproeven ook al voor 1997 plaatshad. Vermoedelijk zijn er nog meer herzieningspogingen gedaan.

Uiteindelijk moesten destijds zeven hondengeleiders van het team Oost-Nederland zich voor de strafrechter verantwoorden voor gesjoemel met geurproeven en het vervalsen van processen-verbaal. Daarin hadden ze geschreven dat die blind was uitgevoerd. Vier van hen kregen een taakstraf. Allen mochten bij de politie blijven werken.

Theo de Roos, emeritus-hoogleraar strafrecht en lid van het gerechtshof dat de fraude indertijd vaststelde, zegt in De Volkskrant dat dit aantoont dat er sprake was van "een stelselmatig frauduleuze politiecultuur". Hij trekt de vergelijking met de leugendetector die in Amerika werd afgeschaft omdat die onbetrouwbaar bleek. De Roos noemt de fraude met geurproeven "veel erger" omdat hier opzet door de politie in het spel was. 

De geurproeven zijn intussen verboden.