nieuws

"Uiterlijk Zwarte Piet weerspiegelt onze tijdsgeest"

Zwarte Pieten bij de intocht in Raalte in 2018
Zwarte Pieten bij de intocht in Raalte in 2018 © Arnold Roolvink
Hoe Zwarte Piet eruit ziet en hoe hij zich gedraagt, hangt sterkt van de tijdsgeest. Dat blijkt uit literatuuronderzoek van Cleo Vermuyen uit Deventer en Nienke Schuiling uit het Groningse Middelstum. De twee studeren Taal en Cultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen en onderzochten hoe Zwarte Piet wordt beschreven in kinderboeken die zijn verschenen tussen 1850 en 2013. Zwarte Piet blijkt vooral een spiegel van de tijdsgeest.
Voor hun onderzoek analyseerden Vermuyen en Schuiling in totaal 38 kinderboeken uit de collectie van het Kinderboekenhuis. "We hebben het onderzoek overgenomen van iemand anders die het helaas niet kon afmaken. We vonden het heel zonde om het te laten liggen, zeker omdat het maatschappelijk zo relevant is", zegt Cleo Vermuyen. "Vooral ook omdat de discussie de afgelopen jaren ontploft is." 

"Opeens was er een knecht"

Uit het onderzoek blijkt dat Zwarte Piet voor het eerst opdook in 1850. In dat jaar kwam het prentenboek 'Sint Nikolaas en zijn knecht' van de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman uit. "Opeens was er een knecht en die was zwart", vertelt Vermuyen. "We weten niet zo goed waar Zwarte Piet vandaan komt. Hij kan zijn voortgekomen uit een christelijke traditie. Een andere theorie is dat Zwarte Piet voortkomt uit een volksmythe waarbij een enge man langs de deuren ging samen met duiveltjes of boemannen."
Om onbekende reden beschreef Schenkman het hulpje van Sinterklaas dus als een zwarte figuur, toen nog zonder naam. Het hulpje werd populair. Tien jaar later heette hij Piet en zag hij er uit zoals wij hem kennen: een donkere figuur met een kleurrijk pagepak en baret.
Lange tijd had deze figuur overdreven gezichtskenmerken, zoals dikke rode lippen en kroeshaar. Ook praatte hij tot in de jaren zestig wel eens gebrekkig Nederlands. In sommige kinderboeken staat dat hij uit Congo komt. Andere boeken vermelden dat Zwarte Piet afkomstig is uit Zuid-Spanje.

Piet straft

Ook de rol van Zwarte Piet is door de jaren heen veranderd. Tot 1950 is hij vooral een knecht, die vaak de boeman is. Hij straft kinderen met de roe en stopt ze in de zak. Het boek 'Mee in den zak' uit 1920 is daar volgens Vermuyen een goed voorbeeld van. "In dat boek gaat het echt over de straffende rol van Zwarte Piet."
Nienke Schuiling bestuurde de boeken die verschenen vanaf 1950. "Daarin wordt Zwarte Piet vooral beschreven als een clowneske figuur. Er is wel een duidelijke baas-knecht-relatie, maar je ziet dat Zwarte Piet steeds meer een individu wordt. Hij wordt een figuur die bij jong en oud geliefd is."
Beide studenten kennen uiteraard de felle discussies over het uiterlijk van Zwarte Piet. Volgens hen is Zwarte Piet vooral een spiegel van de tijdsgeest. Een figuur die steeds verandert en dat ook zal blijven doen. "Welk standpunt je ook inneemt over Zwarte Piet, de manier waarop mensen naar hem kijken is sterk gevormd door culturele en sociale factoren."
Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via een WhatsApp-bericht: 06 - 57 03 33 33.

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.