Ode aan de nostalgische frietkraam: waar zijn ze gebleven?

Hij kan ervan genieten, Ubel Zuiderveld. Niet alleen om af en toe een patatje te kunnen pakken, maar vooral ook omdat hij ze zo mooi vindt. Juist vanwege hun eenvoud. "Nederland is natuurlijk heel mooi ingericht, maar ik heb juist een voorliefde voor heel kleine kraampjes en losstaande gebouwtjes. Ik fotografeer ze zodoende al vijftien jaar als ik ze tegenkom."

In zijn boek 'Frietkraamkamers in de berm' heeft Zuiderveld er ruim honderd geportretteerd, waarvan een handvol uit Overijssel. Het gaat daarbij om patatkraampjes in Hengelo, Rijssen, Hellendoorn, Ommen, Nijverdal en Westerhaar. "Ik wilde voorkomen dat ze in de vergetelheid zouden raken."

De eerste frietkraam in ons land dateert volgens de geschiedschrijving uit 1868. Maar met name de afgelopen decennia verdwenen ze in rap tempo. Want een patatje haal je vandaag de dag in een cafetaria dan wel 'kwalitaria'. Vooral de opmars van de vele horecagelegenheden bleek er de oorzaak van dat de frietkraampjes nu met 'uitsterving' worden bedreigd. "We hebben tegenwoordig immers veel meer keus dan vroeger", zegt Zuiderveld.

Bovendien moet volgens Achterhoeker Zuiderveld het cultuurhistorisch belang van het frietkraampje voor de hedendaagse Nederlandse eetcultuur vooral niet worden onderschat. "Vroeger ging je nu eenmaal niet naar een restaurant. Althans, 'gewone' mensen niet. Vandaar dat de frietkraam eigenlijk voor heel veel mensen de eerste kennismaking vormt met het eten buiten de deur. De frietkraam staat daarmee aan de basis van de eetcultuur buitenshuis."

Een andere oorzaak waardoor ze verdwijnen? De aanleg van rotondes. "Nederland is de afgelopen decennia heringericht. Vooral op de tekentafel. Veel mensen vinden die frietkraampjes lelijk. Geheel onterecht, want ik vind ze prachtig. Maar goed, vroeger stonden die kraampjes vooral op kruisingen. Die moesten vaak wijken voor rotondes. En de frietkraampjes werden dan door architecten soms simpelweg uitgegumd."

Hij erkent dat friet nogal eens moet opboksen tegen een negatief imago. "Ach ja, je kunt het natuurlijk zo weelderig en overdadig maken als je zelf wilt. Maar in feite is friet natuurlijk gewoon een aardappel. Alleen dan in gefrituurde vorm. Als je patat echter eet zonder zout of allerlei sauzen valt het best wel mee. Haha, al moet ik zelf eerlijk bekennen dat ik er dan niet zoveel aan vind. Mayonaise hoort er eigenlijk wel bij."

In zijn boek besteedt hij onder meer aandacht aan een frietkraam in Hellendoorn. "In een van de buurtschappen, al weet ik eerlijk gezegd niet eens meer welke. Dat was in 2007. Dat ding stond voor een woonhuis. Ik had 'm eerlijk gezegd eerst niet eens gezien. Toen ik wat beter keek, zag ik pas dat het een frietkraam was. Vroeger had je veel van die frietkramen waar helemaal geen reclame op stond. Die waren helemaal wit. Dit was ook zo een." Intussen is de frietkraam verdwenen. "Ik heb 'm gelukkig nog net op tijd kunnen fotograferen."

Ook aan een frietkraam in Hengelo kleeft een bijzonder verhaal. "De kraam zoals die er toen stond, heb ik in 2011 gefotografeerd. Dus toen ik de laatste hand legde aan dit boek, dacht ik: laat ik eens via Google Earth kijken of die nog bestaat. Toen ik inzoomde zag ik een klein elektriciteitskastje in het gras, waarop een tekst stond te lezen over een lunchroom. Via internet kwam ik uiteindelijk inderdaad terecht bij een lunchroom. Maar dat mag je dan uiteraard geen frietkraam meer noemen."

Het boek is in beperkte oplage uitgebracht en uitsluitend te bestellen via Ubelski.nl.