Online kerkdienst is niet hét alternatief voor de kerk: "Het is half of nog minder"

Door: Ina Brouwer en Gerben Oost

Verspreid over de provincie zijn kerken voorzichtig weer begonnen met openbare vieringen. Nu mogen daar maximaal dertig bezoekers bij zijn. Vanaf 1 juli zijn dat er honderd. Veel gelovigen keken de afgelopen maanden naar online kerkdiensten. Die bleken in deze bijzondere tijd een welkome vervanging te zijn. Voor Schaeffer gaat er niets boven een echte kerkdienst. "Ik denk dat de meeste mensen dit vinden. Voor nu zijn de online diensten goed, maar ze moeten niet het nieuwe normaal worden."

De neiging om koffie te halen
De online kerkdiensten zorgen wel voor nieuwe inzichten. Dat ziet ook classispredikant Klaas van der Kamp. "Je leert hernieuwd kijken naar wat er gebeurt in de communicatie. De houding en uitstraling is bij een online viering heel belangrijk. Gaat er bij de voorganger een vingertje omhoog en daalt zijn stem, dan heb ik de neiging om even koffie te halen. Bij een glimlach in beeld let ik op. Er gaat wat gebeuren."

Schaeffer deelt die observatie. "Een kerkdienst thuis bekijken heeft sowieso een andere impact. De hele setting is anders. Ook ik haal onder een schriftlezing wel eens een kop koffie. Voorgangers hebben online een grotere uitdaging om de aandacht van het thuispubliek vast te houden. "Veel diensten zijn online korter dan een echte kerkdienst, die soms wel vijf kwartier duurde."

De kerk van de toekomst is volgens Van der Kamp en Schaeffer geen online kerk. Schaeffer: "Duidelijk is dat we zeker tot het einde van dit kalenderjaar in kleine kring moeten samenkomen. Een belangrijke vraag is hoe we de gemeenschap bij elkaar houden." Vroeger speelde de zondagse viering daarin de belangrijkste rol, maar die is voorlopig uitgespeeld. Volgens Schaeffer ligt de sleutel tot de oplossing bij kleinere groepen. "Kleinere groepen mensen die elkaar ontmoeten. De viering kan niet zonder de kleine groepen en de kleine groep kunnen niet zonder de viering."

Wat overigens niet wil zeggen dat de online kerk helemaal geen toekomst heeft. "Voor de meeste mensen is het geen goed alternatief, maar er is een doelgroep die online leeft en voor wie de online kerk wel werkt", legt de hoogleraar uit. "Dit zijn vooral dertigers en veertigers die zoekende zijn. Vaak mensen met een druk bestaan. Die daarnaast op zoek zijn naar verdieping en verbinding, maar die geen zin of tijd hebben om volledig mee te draaien in een kerkgemeenschap. De kans is aanwezig dat deze mensen worden geraakt door de online diensten en dat ze ze als echte diensten gaan zien. Ik ken een aantal online kerkgemeenschappen, het zijn er niet heel erg veel, die bepaald niet kwijnend zijn."

De hoogleraar stipt een onderwerp aan. Een gemis dat zowel online als bij een echte kerkdienst wordt gevoeld. Het samen zingen. Of er nu dertig of honderd mensen in de kerk zitten, samen zingen mag niet. Alleen een klein koor is toegestaan. Schaeffer: "Zingen is dubbel bidden. De intensiteit is sterker. Je hele lijf doet mee. Zingen is een wezenlijk onderdeel van het vieren van het heil wat God gegeven heeft aan de wereld."

Bij een online kerkdienst mogen de kijkers uiteraard wel zingen. Dat is volgens Schaeffer toch een beetje vreemd. "Je zingt wel, maar het voelt raar om dat in de eigen huiskamer te doen. Ik merk dat zelf ook. Helemaal als er een wat minder bekend lied wordt ingezet."

Een alternatief voor het samen zingen zou volgens hem het samen spreken kunnen zijn. "Je zou korte voorbeden kunnen houden, afgesloten met een refrein. Korte gebeden zijn veel makkelijker te volgen. Het samen bidden van korte zinnen kan heel goed. Het Onze Vader bijvoorbeeld kan je zo meebidden."