Nieuws

'Zwolse' Harry van Bommel over machtsstrijd Wit-Rusland: 'Komende dagen worden cruciaal'

Zijn handen jeukten. Het liefst was Harry van Bommel de afgelopen dagen in Wit-Rusland geweest. Om als internationaal waarnemer toe te zien op een correct verloop van de verkiezingen. Maar in plaats daarvan moest de 'import-Zwollenaar' lijdzaam toezien hoe president Loekasjenko - of 'de laatste Europese dictator', zoals zijn bijnaam luidt - opnieuw alle macht naar zich toe trok. Al is de strijd volgens Van Bommel nog niet gestreden. Terwijl oppositieleidster Tichanovskaja, op wie een moordaanslag zou zijn voorkomen, dinsdagochtend naar Litouwen vluchtte, bereikt de spanning in Wit-Rusland intussen een kookpunt. "De komende dagen, of misschien wel uren, worden cruciaal."
Van Bommel is niet alleen als strategisch bestuursadviseur aan de gemeente Zwolle verbonden, hij heeft ook een sterke emotionele band met de provinciehoofdstad. "Ik heb er de lerarenopleiding doorlopen en in de horeca gewerkt. Onder meer bij De Librije, waar ik serveerde. Ik heb er op vier plekken gewoond en ken Zwolle op mijn duimpje. Ik zeg altijd dat mijn studententijd in Zwolle ligt."
Tekst gaat verder onder foto
Harry van Bommel, tweede van links boven, in zijn 'Zwolse periode' met zijn collega's van De Librije
Harry van Bommel, tweede van links boven, in zijn 'Zwolse periode' met zijn collega's van De Librije © Eigen foto

Haagse pluche

Maar Van Bommel is in de eerste plaats bekend van de landelijke politiek, waar hij jarenlang namens de SP op het pluche van de Tweede Kamer zetelde. Van waaruit hij veelal zijn vizier op de internationale politiek richtte. Meermalen werd hij namens de OVSE, de Europese organisatie voor veiligheid en samenwerking, uitgezonden om in brandhaarden toe te zien op eerlijke verkiezingen.
En of het er eerlijk aan toe zou gaan, daarover waren vooraf grote vraagtekens toen de bevolking van Wit-Rusland afgelopen weekeinde opnieuw naar de stembus mocht. Een machtsstrijd die normaal gesproken bij voorbaat gestreden was. Loekasjenko wist voorgaande keren immers telkens weer met ruime cijfers de verkiezingen op zijn naam te schrijven. Maar waar in het verleden prominente concurrenten simpelweg werden uitgeschakeld door ze gevangen te zetten, was de oppositie deze keer geduchter dan ooit tevoren.

Ongekende taferelen

In de aanloop naar de verkiezingen had oppositieleidster Tichanovskaja namelijk een ruime achterban op de been gebracht, die massaal de straat op ging. Taferelen die ongekend waren voor Wit-Rusland. Maar uiteindelijk was het zondag toch weer Loekasjenko die met meer dan tachtig procent van de stemmen met de winst ging strijken. Zodoende begint hij nu aan zijn zesde termijn en zit hij daarmee intussen al een kleine kwart eeuw stevig in het zadel.

'Onmogelijke opgave'

Harry van Bommel was in november nog in Wit-Rusland om tijdens de parlementsverkiezingen als OVSE-waarnemer toe te zien op corruptie en fraude. Deze parlementsverkiezingen gelden als belangrijke graadmeter voor de landelijke verkiezingen. Maar uitgerekend voor die zo belangrijke landelijke verkiezingsstrijd was de OVSE niet welkom. "Het toezicht moest daarom komen van landelijke en lokale politieke partijen die hun eigen waarnemers stuurden. Maar zij werden geweerd in de stembureaus en moesten hun werk vanaf straat doen. Een onmogelijke opgave."
Tekst gaat verder onder foto
Ook deze keer werden de verkiezingen uitgesmeerd over meerdere dagen. Volgens Van Bommel een beproefde methode bij regimes van dubieuze allooi. "Omdat waarnemers vaak maar korte tijd op één plek kunnen zijn, vergemakkelijkt dat fraude."

Aanwijzingen fraude

En zoals voorgaande keren was er ook ditmaal in sommige stembureaus sprake van verdacht hoge opkomstpercentages. De OVSE heeft inmiddels al uitgesproken dat er aanwijzingen zijn van fraude. "Het kan immers niet zo zijn dat iemand die het zo zwaar te verduren had in alle polls uiteindelijk toch als grote overwinnaar uit de bus komt", zo plaatst ook Van Bommel levensgrote vraagtekens bij de uitkomsten van de Wit-Russische verkiezingen.
Het gevolg: de bevolking ging woedend de straat op en onder meer hoofdstad Minsk vormde het strijdtoneel van felle protesten. En dat er zo massaal open en bloot op straat wordt gedemonstreerd, is volgens Van Bommel een nieuw fenomeen voor Wit-Rusland.

Geest uit de fles

De geest lijkt uit de fles en de grote vraag is of dit het begin van het einde is voor het regime-Loekasjenko. "Ik zag al de vergelijking met Roemenië en de val van Ceaucescu. Maar dat was toch heel anders. Roemenië was een houtje-touwtje-republiek en Ceaucescu leefde in zijn eigen wereld. Loekasjenko is een totaal ander persoon. Die weet drommels goed wat er speelt. Daarbij komt dat Wit-Rusland een goed georganiseerd land is met een goede infrastructuur. Indien nodig zijn militairen zo aangevoerd."
Loekasjenko zal er volgens Van Bommel alles aan doen om die geest nu weer terug in de fles te krijgen. De geheime dienst KGB zegt inmiddels een moordaanslag op Tichanovskaja te hebben voorkomen, waarop de oppositieleidster dinsdagochtend naar Litouwen vluchtte. Ondertussen worden de onlusten in Wit-Rusland alsmaar heviger.
Van Bommel: "De grote vraag is: wat gaat Tichanovskaja nu doen? En hoe reageert de bevolking daarop? En wat doet Loekasjenko dan? Het is een slimme man. De laatste overgebleven dictator. En elke dictator leert van een eerder gevallen dictator."

Laatste bastion

Dat de regering-Loekasjenko echter niet het eeuwige leven heeft, daar is Van Bommel van overtuigd. "In zijn soort is het het laatste bastion in Europa. Uiteindelijk houdt zoiets niet stand. Vroeg of laat komt daar een einde aan. Het is alleen de vraag wanneer. Het kwartje kan twee kanten op vallen. De komende dagen, of misschien wel uren, zijn cruciaal."
Belangrijk daarin ook, aldus Van Bommel: wat gaat Poetin doen? Loekasjenko flirtte lange tijd met de Europese Unie, maar die heeft vanwege de mensenrechtensituatie afstand van hem genomen. Zoekt Loekasjenko nu toch weer toenadering tot Poetin en hoe zal die reageren?

Schaker

Eén ding is volgens Van Bommel zeker: Loekasjenko zal zich niet zonder slag of stoot gewonnen geven. "Cruciaal wordt nu wat de bevolking gaat doen en hoe Loekasjenko reageert. Maar hij is een echte schaker. Iemand die voortdurend meerdere zetten vooruit denkt. Dat er echter nu zoveel oppositie is in Wit-Rusland is nog nooit vertoond. In dat opzicht is het historisch wat hier momenteel gebeurt."

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.