Nieuws

Stelt een van deze projecten de toekomst veilig van landbouw en natuur in Overijssel?

Droogte door klimaatveranderingen, de stikstofproblematiek en nieuwe vormen van energiewinning zoals windmolens en zonneparken. Het  landschap staat voor grote veranderingen. In Twente is dat niet anders. Drie initiatieven die er op gericht zijn om het Twentse landschap ook de komende decennia vitaal te houden, zijn genomineerd voor de EO Wijers prijsvraag. Een impressie van de genomineerde projecten.

Genomineerde 1: Houtbaar landschap

Houtbaar landschap is een project van IMOSS, een ontwerp- en adviesbureau voor stedenbouw, landschap en buitenruimte. Houtbaar landschap gaat voor Twente 2.0. Een update van het huidige Twente 1.0; een van oorsprong groen gebied met beken, lanen, buurschappen, akkers en weiden. De boeren zijn vooral actief in de melkveehouderij, met productie voor de wereldmarkt.

Bodemuitputting en verdroging

Dat Twente 1.0 levert problemen op, stelt Tesse Bijlsma van IMOSS. Op de oogsten zit maar een kleine marge voor de boeren. Daardoor zien zij zich genoodzaakt tot schaalvergroting wat weer leidt tot onder meer bodemuitputting en verdroging. Dat moet anders en volgens IMOSS kan dat door het aanleggen van bossen in Twente.
"Op de lange termijn kunnen met die houtproductie ook woningen van hout gebouwd worden", betoogt Bijlsma. "Het landschap is nooit af. Het huidige landschap is een resultaat van plannen uit de jaren vijftig en zestig rond de ruilverkaveling." Twente 2.0 is ook niet overmorgen klaar. De ontwikkeling van het nieuwe Twentse landschap met bossen zal tientallen jaren duren.
Maar dankzij die nieuwe bossen kan de uitstoot van CO2 worden opgevangen, net als de effecten van klimaatverandering

Regie bij de overheid

Twente 2.0 zoals bedacht in het project Houtbaar landschap is een netwerk van bossen, lanen en houtwallen. Geen project voor de korte termijn dus. Maar hoe krijg je dat voor elkaar? IMOSS pleit voor een overheid die de regie pakt en zorgt voor draagvlak, voor de juiste prikkels en de neuzen lange tijd dezelfde kant op laat wijzen.
Dat moet leiden tot een Twents landschap waar natuur en boer samen kunnen optrekken. "Boeren willen ook graag een boterham verdienen, maar dat wordt steeds moeilijker", aldus Bijlsma. Een voorwaarde voor de bebossing van het Twentse landschap is een eerlijke beloning voor de aanleg en het beheer van landschapselementen. Imoss pleit ervoor dat dit geld bij de boer of landschapsbeheerder terechtkomt
Boeren gaan duurzaam hout voor de lokale industrie produceren, waarmee de boer een nieuw verdienmodel krijgt.

New deal

"De essentie is een new deal tussen boeren en burgers met oog voor de belangen van de boer", aldus Bijlsma. "Een stabiel inkomen voor boeren in combinatie met een aantrekkelijk en weerbaar landschap."
Twente 2.0
Twente 2.0 © IMOSS

Wat is de EO Wijers prijsvraag?

De EO Wijers prijsvraag is vernoemd naar bouwkundig ingenieur Leonard Wijers. De EO Wijersstichting is al ruim drie decennia een onafhankelijke pleitbezorger voor de inzet van het regionaal ontwerp bij de aanpak van bovenlokale vraagstukken.

Voor de elfde editie van de EO Wijersprijsvraag wordt gezocht naar verrassende ideeën, scherpzinnige visies en intelligente ontwerpoplossingen voor het platteland van morgen. Ontwerpers, onderzoekers en opdrachtgevers worden uitgedaagd perspectieven te schetsen voor een veelzijdig en vitaal landelijk gebied, voor een landschap dat niet alleen betrouwbaar voedsel oplevert, maar ook een duurzame en gezonde woonomgeving is, met ruimte voor natuur, erfgoed en recreatie.

Genomineerde 2: Eeuwige bron

Hoeveel regenwater gaat er elk jaar verloren doordat het vroegtijdig wordt afgevoerd richting de IJssel? Die vraag staat centraal in het project 'Eeuwige bron' van H+N+S Landschapsarchitecten. Hoe hou je dat water vast, zodat de natuur en boeren in de omgeving kunnen profiteren? Want de Sallandse Heuvelrug is voor de waterhuishouding voor een groot deel afhankelijk van neerslag.

Neerslagverlies

Het gebied waar het project Eeuwige bron zich op richt, is de Sallandse Heuvelrug. Dat gebied kent een run off van 30 procent. Elk jaar gaat een derde van de neerslag verloren. Via de IJssel komt het uiteindelijk in de zee terecht. Doodzonde en dus bedacht H+N+S Landschapsarchitecten een oplossing. Vang het water op in wadi's van zo'n 50 bij 25 meter. Het bureau werkt in het project samen met Vitens.
Het waterbedrijf waarschuwde afgelopen zomer meerdere keren voor een afname van de waterdruk omdat het waterverbruik in de hittegolf van afgelopen zomer naar recordhoogtes steeg.
"Wadi's worden al met succes gebruikt in stedelijk gebied", zegt Lodewijk van Nieuwenhuijze van H+N+S Landschapsarchitecten. Dus waarom dat principe van wateropslag niet toepassen in de natuur? Alleen dan op veel grotere schaal.

Vijf keer zoveel

Volgens Van Nieuwenhuijze kan er in de wadi's zo'n 46 miljoen kubieke meter water worden opgevangen. 40 miljoen kubieke meter kan worden gebruikt voor drinkwatervoorziening. Dat is vijf keer zoveel als de 8 miljoen kubieke meter die nu wordt opgevangen. En dan blijft er nog 6 miljoen kubieke meter over dat boeren kunnen gebruiken voor besproeiing. Bijkomend voordeel: de run off is nul, er gaat niks verloren.
Hoe ontwatert de Sallandse Heuvelrug?
Hoe ontwatert de Sallandse Heuvelrug? © H+N+S Landschapsarchitecten
.

Genomineerde 3: Rural Commons, Het Marke Manifest

In de inzending van IAA Architecten speelt het jaar 2020 een belangrijke rol. Sterker nog: het is een omslagpunt in hoe in Nederland gedacht wordt over de manier waarop met het platteland wordt omgegaan. Na 2020 gaat dat radicaal veranderen, tenminste als het Marke Manifest van het architectenbureau wordt uitgevoerd in Twente en andere regio's in Nederland.

Jaar 2100

Het architectenbureau kijkt met haar plan decennia vooruit. We maken kennis met Jan die in het jaar 2100 in Markelo over het erf van de boerderij van zijn opa loopt, genietend van het Twentse landschap; van de houtwallen, de akkerranden, van bloemrijke graslanden en wandelpaden.
In haar plan beschrijft het architectenbureau hoe dat landschap nu, in 2020 dreigt te verdwijnen.
We moeten boeren verlossen van de wereldmarkt. Die is alleen maar prijsgerelateerd
Theo de Bruijn, IAA Architecten
"Landbouw is veel te grootschalig geworden", licht Theo de Bruiijn van IAA Architecten het plan toe. "Boeren produceren voor de wereldmarkt." Het Marke Manifest wil terug naar regionalisering, vertelt De Bruijn. "Verschillende partijen in de regio bepalen samen wat er wordt geproduceerd." Natuurwaarde, lokale voedselproductie en betere verdienmodellen voor boeren staan voorop.
Produceren voor de wereldmarkt is in de ogen van De Bruijn niet houdbaar op de lange termijn. "We moeten boeren verlossen van de wereldmarkt. Die is alleen maar prijsgerelateerd." En bovendien slecht voor het landschap. "Dat verschraalt", aldus De Bruijn.

Stikstofcrisis

Daarbij noopt de stikstofcrisis boeren op een andere manier naar hun bedrijfsvoering te kijken. De stikstofuitstoot, ook op het platteland, moet drastisch omlaag.
IAA Architecten wil boeren een ander perspectief bieden en verwijst daarbij naar Nobelprijswinnaar Elinor Ostrom, die stelde dat kleine gemeenschappen zelf de spelregels kunnen maken voor de wijze waarop ze omgaan met natuurlijke hulpbronnen.
We willen een landelijk platform creëren voor ons idee
Lodewijk van Nieuwenhuijze H+N+S Landschapsarchitecten
Voor de drie deelnemers betekent het winnen van de EO Wijersprijs niet alleen een mooie opsteker. Ze krijgen bovendien 10.000 euro om hun idee te verwerken. Maar bovenal betekent het winnen van de prijs dat de kans op landelijke bekendheid of erkenning groter wordt.
Landelijke bekendheid. Dat is wat Lodewijk van Nieuwenhuijze met het project Eeuwige bron hoopt te bereiken. "We willen een landelijk platform creëren voor ons idee."
Onderdeel van het Marke Manifest
Onderdeel van het Marke Manifest © IAA Architecten

Prijsuitreiking

De ambities zijn er bij de drie finalisten. De vraag is natuurlijk wie wint. Vanmiddag is de regionale prijsuitreiking van de EO Wijersprijs in Twente. Twente is een van de vier regio’s die landelijk meedoet. Het thema is: Verrukkelijk landschap. Essentie is boeren te helpen om uit de neerwaartse spiraal te komen.
Ook de provincie Overijssel ziet dat als een belangrijke taak, omdat mede door de stikstofproblematiek er steeds minder toekomst voor boerenbedrijven lijkt te zijn. Toch wil de provincie graag zoveel mogelijk boerenbedrijven behouden. "Daar zijn dus oplossingen voor nodig en dat maakt zo’n prijsvraag interessant", aldus een woordvoerder van de provincie.

Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie? Tip de redactie via WhatsApp of via de mail.